Kunst in gerenoveerd Paleis Oranienbaum
In Paleis Oranienbaum, een van de vele plaatsen in Duitsland die aan haar voorgeslacht herinneren, opende koningin Beatrix eind vorige maand een kunsttentoonstelling waarin ook portretten van Oranjeprinsessen zijn opgenomen.
Paleis Oranienbaum vormt het hart van het gelijknamige stadje, in Saksen-Anhalt, een deelstaat in voormalig Oost-Duitsland. Het stadje ligt ten oosten van Dessau, op zo’n zes uur rijden vanaf Nederland.
Stad en slot maken deel uit van het Parklandschap Dessau-Wörlitz, dat in 2000 in de Werelderfgoedlijst van Unesco is opgenomen.
Voorgeslacht
Op 6 juli 1659 werd in Groningen het huwelijk voltrokken van Johann Georg II van Anhalt-Dessau (1627-1693) met Henriëtte Catharina van Nassau (1637-1708). Zij was een dochter van de Nederlandse stadhouder Frederik Hendrik en Amalia van Solms.
De tweede van de zeven kinderen van Johann en Henriëtte was Henriëtte Amalia. Zij was de moeder van Johan Willem Friso. Mede via haar stamt het huidige Nederlandse koningshuis af van Willem van Oranje. Koningin Beatrix stond tijdens de opening van de tentoonstelling dan ook op voorouderlijke grond.
Tot bloei gebracht
Johann Georg II werd in 1660 vorst en schonk zijn vrouw in dat jaar het dorp Nischwitz. Het was ten gevolge van de landbouwcrisis in de vijftiende en de zestiende eeuw en de Dertigjarige Oorlog sterk in verval geraakt. Johanns moeder had in 1644 een begin gemaakt met de wederopbouw van het dorp. Ze had er een met een gracht omringd huis laten bouwen en een schapenhouderij gesticht. Bovendien liet ze een begin maken met de bouw van een kerkje.
Henriëtte Catharina liet er huizen bouwen. Ze bracht het dorp tot bloei. Ze kocht de boeren uit, waardoor ze alle grond bezat. Vervolgens liet ze de akkers intensief bebouwen, stimuleerde de aanbouw van hop, zette een bierbrouwerij op en liet tabak aanplanten. Ze stichtte een tehuis voor weduwen, dat naar voorbeeld van een Nederlands hofje werd beheerd.
In 1673 gaf de vorstin het dorp een nieuwe naam: Oranienbaum. Dat was een verwijzing naar haar afkomst, zoals haar zusters dat met de kastelen Oranienburg (Brandenburg) bij Berlijn, Oranienhof bij Kreuznach en Oranienstein (Dietz) deden.
Duitsland lag door de Dertigjarige Oorlog in puin, terwijl het de Nederlanden onder Frederik Hendrik juist zeer goed ging. Alles wat uit Nederland kwam, werd als toonaangevend gezien. De huwelijken van Henriëtte Catharina en haar drie zusters met Duitse vorsten waren dan ook een bron van Nederlandse invloed op de Duitse landen: landbouw, de aanleg van havens en dijken, architectuur en schilderkunst.
Invloed
Henriëtte Catharina liet in 1683 de Nederlandse architect Cornelis Ryckwaert overkomen, die haar stadje opnieuw –op barokke wijze– vormgaf. Hij ontwierp een nieuw stratenplan. Om dat te kunnen realiseren, werden de hutten afgebroken, terwijl de eigenaars een vergoeding in geld of materialen kregen voor de bouw van een nieuw huis.
Midden op het marktplein staat een zandstenen vaas met een oranjeboom van siersmeedwerk. De vaas is het stadswapen van Oranienbaum en tegelijk symbool van de Oranjes.
Ryckwaert ontwierp ook Paleis Oranienbaum en legde een circa 28 hectare groot park in Nederlandse stijl aan. Oranienbaum is overigens lang niet de enige plaats waar de invloed van Nederlanders op de kunst merkbaar is. In dat kader worden ook Oranienburg bij Berlijn, delen van Unter den Linden in Berlijn en het jachtslotje Stern bij Potsdam genoemd.
Op 8 juni 1683 werd de eerste steen voor het paleis gelegd. Het werd pas in 1698 voltooid. Het was bedoeld als landhuis en lustslot. Inmiddels was Henriëtte Catharina in 1693 echter weduwe geworden. Daarom werd het nieuwe slot haar woning. Ze woonde er totdat ze in 1708 op 71-jarige leeftijd overleed.
Restauratie
Oranienbaum telt nu ruim 3300 inwoners. Het gelijknamige paleis ligt aan de Oranjeroute, een 2500 kilometer lange aaneenschakeling van historische hoogtepunten in Nederland en Duitsland. Deze route biedt vele mogelijkheden tot wandelingen en fietstochten.
Een grootscheepse restauratie van het paleis nadert haar voltooiing. Tot 2002 was er een groot archief gevestigd. Nadat dat vertrok, verkeerde het gebouw in desolate toestand.
Inmiddels is onder meer de porseleinkamer met het leertapijtbehang in oude luister hersteld, evenals de kelder met Delfts blauwe tegels. Het afgelopen jaar is de kristalkamer gerestaureerd. In vele kamers wordt de oorspronkelijke gebruiksfunctie zichtbaar gemaakt.
Kunst
De Kulturstiftung DessauWörlitz wil de komende jaren iedere zomer een internationaal aansprekende tentoonstelling in Oranienbaum organiseren. Centraal thema: ambachtelijke vormgeving gepresenteerd in een schitterende vorstelijke omgeving.
Op 25 april opende koningin Beatrix de eerste tentoonstelling: ”Dutch Design. Huis van Oranje”. De expositie sluit aan bij de liefde van Henriëtte Catharina voor keramiek, leertapijten en glaswerk, die zich uitte in een grote verzameldrift en het starten van een eigen glasfabriek vlak bij het paleis. De selectie van de objecten in ”Dutch Design. Huis van Oranje” is dan ook volledig gericht op het goed vormgegeven, handgemaakte product.
Nederlands design en mode worden getoond naast historische objecten uit de Koninklijke Verzamelingen in Den Haag. Portretten van vrouwen van Oranje –zoals Amalia van Solms, Henriëtte Catharina, koningin Beatrix en prinses Maxima– worden geëxposeerd in relatie tot hedendaagse sieraden en mode.
De tentoonstelling is tot 30 september te bezichtigen.
