Wierook was vroeger kostbaar als goud
Wierook wordt vaak met het Verre Oosten en religies als hindoeïsme en boeddhisme geassocieerd. Maar de herkomst van het geurige goedje ligt dichter bij huis. Zuid-Oman is de plaats waar de wierookboom zijn vrucht geeft. Eeuwen geleden was het reukwerk even kostbaar als goud.
Eentonig beuken de golven van de Indische Oceaan op het strand van Salalah, Zuid-Oman. De gekrulde koppen doen de branding van de Noordzee verbleken. Dreunend stort het zilte water zich keer op keer op de kust. De zon laat de opspattende druppels zilverwit glinsteren. Het kwik wijst 37 graden. Voor Omaanse begrippen een aangename dag. Het is tenslotte nog maar voorjaar.
Juist die combinatie van hoge temperatuur, bodemgesteldheid en vochtigheid leidt tot de ideale omstandigheden waaronder de wierookboom gedijt. Met zijn grillig gevormde takken en bladeren en geringe lengte lijkt de Boswellia (de Latijnse benaming) eerder een struik dan een boom.
In de omgeving van Salalah, niet ver van de grens met Jemen, tiert de wierookboom op zijn best. Al eeuwenlang profiteren de inwoners van dit gebied van de lucratieve handel in het reukwerk. Hoewel wierook tegenwoordig voor een paar euro per 100 gram is te verkrijgen, lag de waarde in vroeger tijden niet ver bij de goudprijs vandaan. Omaanse schepen en kamelenkaravanen, volgestouwd met wierook, kwamen in die tijd dan ook rijk beladen met goud, paarden, specerijen en andere kostbaarheden terug.
In het vroege voorjaar begint traditioneel de oogst van wierook – een proces dat maanden duurt. De papierachtige schors van stam en takken wordt ingekerfd, waardoor de boom hars afscheidt.
Bij de eerste oogst is de hars nog nauwelijks bruikbaar, maar na een week of drie wordt de kwaliteit steeds beter. Afhankelijk van de leeftijd en de conditie van de boom kan jaarlijks 3 tot 10 kilo van de kleverige substantie worden geoogst.
De hars wordt vervolgens gedroogd en tot korrels verwerkt. Die vinden sinds mensenheugenis hun weg naar alle delen van de wereld. Via de kamelenroutes door de eindeloze woestijn van het Lege Kwartier in Arabië naar het hof van de koningin van Scheba. Maar ook via zee, aan boord van traditionele dhows, naar China, Rome en het oude Griekenland.
De Omaanse wierook wordt in vier kwaliteitscategorieën ingedeeld, al naar gelang het gebied waar de hars wordt gewonnen. De al-Hojari, afkomstig uit de regio Hojar, staat als de beste bekend. „In het algemeen geldt: hoe witter de wierook, hoe beter de kwaliteit”, vertelt gids Mohammed Said Ramdan. „De minste kwaliteit komt van de bomen die dicht bij zee groeien. daar wordt de Asha’bi-wierook geoogst.”
Wierook werd al lang voor de geboorte van Christus gebruikt, waarschijnlijk als middel om de goden gunstig te stemmen. Omdat in het heidense Kanaän wierook gebruikt werd, wilde men van deze geurstof in het oude Israël aanvankelijk niets weten. Later deed hij intrede in de tempelgodsdienst, op het reukwerkaltaar.
In de verschillende tijden van de Egyptische farao’s werd wierook bij rituele handelingen en bij het mummificeren gebruikt. De harsparels van de wierook noemde men ”zweet van de goden”.
Het uitroken van het huis met wierook werd al in de oudheid toegepast. In vroege Egyptische rituelen rond dood en begrafenis werd wierook beschouwd als middel tegen de macht en de stank van de dood.
Ook de Soemeriërs, Babyloniërs en Perzen kenden wierook. Deze verving vaak de traditionele mens- en dieroffers. Bij bepaalde gebeden liet men wierookkorrels in speciale vaten in het vuur verbranden. Wanneer keizers en andere belangrijke personen een stad bezochten, werden zij begeleid door wierookgeuren als teken van waardering, maar tevens om de stank van de open riolering te verdoezelen.
De Chinezen branden wierook om hun voorouders en huisgoden te eren. In Japan maakt het deel uit van de shintorituelen. Ook deed wierook zijn intrede in de Rooms-Katholieke en Oosters- Orthodoxe Kerk, waar het nog volop wordt gebruikt.
Prima middel
Uit de geschriften van de Griekse arts Hippocrates, grondlegger van de geneeskunde, is bekend dat wierook een vaste plaats had in de Griekse apotheek. Maar ook nu nog wordt wierook als geneeskrachtig middel gebruikt, weet gids Mohammed. „Mijn moeder vond het een prima middel tegen hoesten en astma. Ze deed een paar korrels wierook in een kan water en liet die twaalf uur staan. Daarna filterde ze het water door een stukje stof en kreeg je het te drinken.”
„Ook liet mijn moeder de rook van de wierook een minuut lang in onze drinkkan kringelen”, vervolgt de Omaanse reisleider. „Daarna goot ze er water in. Zo hield het water een aangename geur. Overigens is bij laboratoriumtests bewezen dat wierook schadelijke bacteriën doodt.”
Anno 2012 vindt de Omaanse wierook nog steeds zijn weg naar alle delen van de wereld – zij het niet meer via de aloude karavaanroutes door de desolate Arabische woestijn. Maar de karakteristieke wegwijzers –drie driehoekige stenen bij elkaar– staan na al die eeuwen nog steeds in de woestenij van het Lege Kwartier. Decennialang hebben zij reizigers met hun kostbare koopwaar geleid.
Ook de oude zeehaven Sumhuram getuigt van de bedrijvigheid van weleer. Een diepe inham in de rotskust vormde een natuurlijke haven voor de export van wierook.
Verdwenen zijn de klapperende zeilen van de dhows en het geschreeuw van de kooplui. Een paar reigers staan te vissen in het azuurblauwe water van de baai. Een reuzenschildpad steekt nieuwsgierig zijn kop boven de golven van de kolkende oceaan uit. Alleen de ruïnes van opslagplaatsen en tempels getuigen van een geschiedenis die tot 2500 jaar voor de geboorte van Christus teruggaat.
