Voor de Turkse televisiekijker is het een vertrouwd beeld: de maandelijkse zitting van de Nationale Veiligheidsraad. Op de buis verschijnt dan een reusachtige vergadertafel. Links nemen de stafchef van het leger en de commandanten van land-, zee- en luchtmacht, de politiecommandant en de in een legeruniform gestoken secretaris-generaal van de Nationale Veiligheidsraad plaats. Tegenover hen gaan de regeringsleider en de ministers van Defensie, Justitie en van Binnen- en Buitenlandse Zaken zitten. Op de achtergrond hangt een groot portret van de stichter van de republiek, Kemal Atatürk.

Volgens de grondwet heeft de Nationale Veiligheidsraad alleen een adviserende functie. Desondanks houdt in het land iedereen de adem in als de raad over belangrijke politieke, juridische of economische zaken een advies afgeeft. Tot dusver heeft bijna geen enkele regering een advies van de Nationale Veiligheidsraad in de wind geslagen.

Maar die periode lijkt voorbij. Premier Recep Tayyip Erdogan is vastbesloten aansluiting bij de Europese Unie te zoeken. Een van de voorwaarden die Brussel heeft gesteld is dat de invloed van het leger op de politiek wordt geneutraliseerd. Geen zee gaat Erdogan te hoog, dus gaat hij ook de confrontatie met het leger niet uit de weg.

Dat bleek al eerder. Vorig jaar november kwam zijn Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) na een overweldigende verkiezingsoverwinning aan de macht. Twee maanden geleden merkte Erdogan op dat zijn partij weliswaar de regering mocht vormen, maar „de politieke macht bezit ze niet.” „Die is in handen van de bureaucratische oligarchie”, voegde Erdogan eraan toe.

De Turkse premier doelde daarmee op de legerleiding en de hoge ambtenaren die achter het leger staan. In de Turkse pers sprak men van het ene op het andere moment openlijk over het systeem, de status-quo en de bureaucratie. En: commentatoren plaatsten kanttekeningen bij de functie van de Nationale Veiligheidsraad.

Als klap op de vuurpijl stelde Erdogan voor de Nationale Veiligheidsraad te herstructureren. Vorige week woensdag aanvaardde het parlement het hervormingspakket. De vraag was of president Sezer bereid zou zijn de maatregelen te ondertekenen. Maar een week na het parlement, afgelopen woensdag, stemde ook hij in.

Door de maatregelen behoudt de Nationale Veiligheidsraad een zuiver adviserende functie. De adviezen die in het verleden werden afgegeven hadden een dwingend karakter. Het waren in feite bevelen. Bovendien zal de functie van secretaris-generaal niet langer door een militair maar door een burger worden vervuld. En ook zal de Nationale Veiligheidsraad nog slechts één keer in de twee maanden bijeenkomen.

De vraag is of het leger dit allemaal zal slikken, want het hervormingspakket betekent voor Turkije een ware revolutie. Sinds jaar en dag zien de Turkse strijdkrachten zichzelf als de hoeders van de moderne republiek. In feite zouden de legerofficieren achter de hervormingen moeten staan, want die maken van Turkije een democratie naar westers model.

Het is echter een bekend gegeven dat wie eenmaal aan de macht heeft geroken, er moeilijk afstand van kan doen. Dat geldt ook voor de Turkse strijdkrachten. Bovendien wantrouwen de militairen Erdogan. Zijn partij heeft haar wortels in de politieke islam. Keer op keer benadrukt Erdogan dat de AKP een gewone partij is, die niets te maken heeft met het fundamentalisme.

Het leger blijft de burgerpremier echter wantrouwen. Afgelopen zondag beschuldigde generaal Cetin Dogan de premier ervan de strijdkrachten te ondermijnen en pogingen te ondernemen om de seculiere staat aan te passen. Generaal Dogan zei letterlijk: „Premier Erdogan profiteert van de liefde van het Turkse volk voor de Europese Unie. Op een dag zult u daarvoor moeten betalen.”

De generaal stelde dat niet het leger, maar het volk de premier om rekenschap zou vragen. Volgens de generaal „zullen de pro-seculiere krachten zich verenigen. Indien nodig zullen het leger en de natie hand in hand dit resultaat behalen.”

Het International Institute for Strategic Studies voorspelde onlangs een staatsgreep als de legerhervormingen te ver gaan. Ook het Amerikaanse magazine Defence News sprak over een coup. Andere Turkije-kenners zien het niet zo’n vaart lopen. In het verleden heeft het leger inderdaad een aantal keren ingegrepen, maar dat gebeurde pas als het wist dat het volk of het bedrijfsleven achter een dergelijke ingreep stond. Dat zou op dit moment niet het geval zijn. Een meerderheid van de Turkse bevolking, 67 procent, stemt volgens een in mei gehouden opiniepeiling in met de EU-hervormingen.

Afgelopen zondag opende Erdogan een park in Istanbul. Dat deed hij als ruiter te paard. De minister-president zat amper in het zadel of het paard wierp hem af. Erdogan kwam met de schrik vrij. Commentatoren merkten terecht op dat het berijden van een paard kinderspel is in vergelijking met het beteugelen van het leger. Dat komt neer op het berijden van een tijger.