„Treed niet onachtzaam hier voorbij” staat op een gevelsteen boven de ingang van de toren van de kerk. Het is de titel die het boek over de geschiedenis van de kerk meekreeg, dat zaterdagmiddag wordt gepresenteerd. Het eerste exemplaar wordt dan aangeboden aan gedeputeerde J. A. de Vries (PvdA).

Auteur Sieds Rienks heeft de historie van zowel kerk als dorp tot in detail en met tal van anekdotes beschreven. Zo vertelt hij over een jarenlange machtsstrijd die er in Hallum was tussen de protestantse en katholieke aanhang. Het conflict om een zitplaats in de kerk leidde er in 1699 zelfs toe dat een lid van de adel en de kerkvoogden tegenover elkaar stonden voor de rechtbank en dat zorgde voor „reboelje” in de kerk. Rienks schreef het boek in opdracht van de kerkrentmeesters van de Protestantse Gemeente Mariëngaarde te Hallum. Als redactie werkten mee Jaap Bosgra, Bram Buruma en Frits Kramer.

Zowel de torenklokken als het interieur werden tijdens de restauratie grondig aangepakt. Banken, houten vloer en lambrisering zijn verwijderd. Deskundigen gingen op zoek naar bouwsporen en de bijna zeventig grafzerken die tevoorschijn kwamen, werden gedocumenteerd en geanalyseerd. Duidelijk te zien waren de sporen die vandalen hebben achtergelaten tijdens de Franse periode, beschrijft Rienks. Alle kenmerken, verbonden aan verschil in welstand, zijn toen vernield of verwijderd onder de leus Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap. Er werd geen enkel familiewapen gespaard.

Tijdens de restauratie –die al in november vorig jaar werd beëindigd– zijn ook belangrijke bouwsporen ontdekt en vastgelegd. Ook is vastgesteld dat een vroegere kerk de fundering buiten de huidige had én dat de kerk meer naar het westen stond.

De Sint Maartenkerk is in de wijde omgeving te zien. De 45 meter lange torenspits is hoger dan menig dorpskerk. Oorspronkelijk had de kerk een zadeldaktoren. Die is 26 april 1804 tijdens restauratiewerkzaamheden ingestort. De eerste steen voor de huidige toren werd op 19 maart 1806 gelegd. „De dorpsgemeenschap moet eensgezind zijn geweest en financieel in staat om de nieuwbouw van het beeldbepalende monument zo snel te klaren”, aldus Rienks. De kosten werden, inclusief rente, geraamd op 23.000 gulden.