beeld Rocky Mountain Laboratories, NIAID, NIH

Bloedarmoede kun je bestrijden met extra ijzer in de voeding. Maar bij kinderen in ontwikkelingslanden kan dat ook leiden tot een grotere kans op infectieziekten. Onderzoekers van het UMC St Radboud hebben ontdekt hoe dat komt.

Afrikaanse kinderen hebben vaak bloedarmoede (anemie) door ijzergebrek. Op een aantal plaatsen werd dit probleem aangepakt door de kinderen extra ijzer te geven. Het leidde inderdaad tot minder anemie, maar een groot Amerikaans onderzoek maakte duidelijk dat het óók meer infectieziekten veroorzaakte, zoals malaria en bacteriële infecties.

„Wat goed bedoeld was, viel gedeeltelijk verkeerd uit”, zegt Harold Tjalsma, onderzoeker op de afdeling laboratoriumgeneeskunde van het UMC St Radboud Nijmegen. „Door de teleurstellende resultaten werd het geven van ijzer­supplementen stopgezet. Eerst moest worden uitgezocht welke risico’s er precies aan die extra ijzerinname kleven.”

Tjalsma en onderzoeker in opleiding Guus Kortman hebben deze week in het wetenschappelijk tijdschrift PLoS ONE een artikel gepubliceerd dat meer licht werpt op het probleem. Tjalsma: „Onze groep doet onderzoek naar zowel ijzer als darmbacteriën. We hebben modellen waarmee we dergelijk onderzoek onder gecontroleerde omstandigheden uitvoeren. Zo hebben we het effect onderzocht van ijzer op een aantal enterobacteriën, waartoe ook de bekende ziekteverwekker salmonella behoort.”

Guus Kortman, eerste auteur van het artikel: „Als je extra ijzer geeft, kan salmonella in de darm harder gaan groeien. Die groei gaat gedeeltelijk ten koste van gezonde bacteriepopulaties in de darm, die wat terrein verliezen.” Groei alléén is echter niet voldoende voor het veroorzaken van een infectie. Een bacterie moet zich ook hechten aan de darmwand en tussen darmcellen door het lichaam in kunnen kruipen, om zo een infectie te veroorzaken.

Kortman: „Wij hebben aangetoond dat salmonella, maar ook andere ziekte­verwekkers, dit inderdaad beter kunnen als ze extra ijzer krijgen. In onze laboratoriummodellen zijn ze net iets beter in staat om darmwandcellen te beschadigen, zich aan die cellen te hechten en ertussendoor te kruipen. Ze gebruiken ijzer als breekijzer.”

Het artikel maakt duidelijk dat extra ijzer leidt tot een meer virulente, ziekmakende vorm van salmonella en andere enterobacteriën.

Tjalsma: „IJzersuppletie kan inderdaad zorgen voor een verschuiving naar een meer pathogene (ziekmakende, red.) darmflora. Dat is nog geen bewijs voor het Amerikaanse onderzoek dat het tot meer infectieziekten leidt, maar het is wel een interessant aanknopingspunt voor verder onderzoek.”

Dat vervolgonderzoek is al begonnen. Met subsidie van het National Institute of Health (NIH) gaat de onderzoeksgroep van Tjalsma met een Zwitserse groep veldonderzoek doen in Kenia. „Daar krijgen kinderen voeding die met ijzer is verrijkt. Wij gaan dan kijken wat er met de bacteriën in hun darmen gebeurt. De Zwitsers doen het veldwerk, wij analyseren samen met onderzoekers van het Nederlands Instituut voor Zuivel­onderzoek het microbioom –het erfelijk materiaal van de darmbacteriën– in deze kinderen. Verschuivingen in de bacteriële darmflora maken wij zichtbaar door veranderingen in het microbioom. In dit microbioom kunnen we iedere darm­bacterie opsporen en zien hoe ze reageren op dat extra ijzer.”

Hoewel ijzersuppletie bij kinderen met bloedarmoede in de derde wereld recentelijk op de helling is komen te staan, blijft bestrijding van die bloedarmoede nog altijd hard nodig. Het is volgens Tjalsma een groot probleem dat behandeld moet worden.

„Misschien biedt het microbioom­onderzoek nieuwe aanknopingspunten, maar daarnaast kunnen we misschien ook de ijzersupplementen veiliger maken. IJzer is namelijk op verschillende manieren te verpakken. Momenteel onderzoeken we met TNO Voeding –dat een kunstmatige dikke darm heeft ontwikkeld– of ijzer zo is te verpakken dat het wél door de darm wordt opgenomen, maar niet door de bacteriën. De eerste resultaten van dit onderzoek naar een bacteriële bypass voor ijzer komen binnen­kort beschikbaar.”