De mensheid oefent een bijna goddelijke macht uit op de aarde, maar de gevolgen daarvan zijn ten hemel schreiend, vindt de Britse wetenschapsjournalist Mark Lynas. In zijn boek ”De mens als God” luidt hij de alarmklok.

„We hebben bossen geveld, graslanden omgeploegd en alle werelddelen naar onze hand gezet. Met onze luchtvervuiling hebben we de kleur van de hemel zelfs veranderd. Ons afval is overal te vinden, van de hoogste berg tot de diepste oceaan. Overal waar je kijkt, is de schepping verdwenen. Daar kan niemand omheen.”

Lynas betwijfelt ernstig of dat proces straffeloos kan doorgaan. „Het Bijbelboek Genesis staat vol met voorbeelden van mensen die gestraft worden omdat ze God willen evenaren. Dankzij de synthetische biologie zijn wij dan wel scheppers van leven geworden, maar aan de andere kant vernietigen we het in hoog tempo. De aarde is nu in de doodsgreep van een massaal uitsterven van planten en dieren.”

Dat de huidige status-quo nog altijd ongelimiteerd voortduurt, verbaast Lynas in hoge mate. Nog verbazingwekkender vindt hij het hoe onwetend de mensheid blijft van de kolossale omwenteling die zich voltrekt. „We zijn ontstellend, fenomenaal onwetend. En we blunderen maar door.”

Aan wat voor soort zaken denkt de auteur dan? Bijvoorbeeld aan de snelheid waarmee de mensheid de aarde ‘plastificeert’. „Plastic vind je overal. Onderwatercamera’s hebben plastic zakken gefotografeerd die spookachtig boven de zeebodem dreven, 1,5 kilometer onder het Noordpoolijs.”

Op de atol Midway in de Stille Oceaan verwoest het plastic afval complete vogelkolonies. „Albatrossen voeden hun jongen naar schatting 5 ton plastic per jaar. Bijna de helft van de kuikens gaat eraan dood.” Een journalist van de Los Angeles Times die er ging kijken, schreef: „De atol ligt bezaaid met rottende vogellijken, akelige verenkransen en beenderen rond kleurrijke hopen flessendoppen, plastic dino’s, damstenen, viltstiften, parfumflesjes, vislijnen en kleine balletjes piepschuim.”

Dat dieren eraan doodgaan, is nog te verteren. „Maar doordat wij aan de top van de voedselketen staan, lopen we extra risico”, stelt Lynas. „Eind jaren 80 vonden onderzoekers in moedermelk van Eskimovrouwen een tien keer zo hoge concentratie pcb’s als gebruikelijk. Allemaal dankzij een dieet van zeehond, walrus en walvis, dieren met massa’s opgehoopte gifstoffen in hun vet.”

Hoewel leven „onnoemelijk taai” is, leiden menselijke activiteiten zoals ontbossing, overbevissing, stuwdammen tot massale vernietiging van ecosystemen. Het is niet alleen jammer dat er diersoorten door uitsterven; de mensheid krijgt er eveneens last van, denkt Lynas. „In een woud op Borneo ontdekten biologen een boompje dat een werkend geneesmiddel tegen het aidsvirus hiv produceerde. Toen de onderzoekers later op die plek terugkwamen, was het boompje gekapt, en een ander exemplaar was niet meer te vinden. Wie weet of er niet een wingerd in het amazonewoud groeit met een geneesmiddel tegen kanker?”

Met een gigantische stuwdam in het oerwoud van Venezuela als voorbeeld, illustreert de wetenschapsjournalist dat menselijke verstoringen complexe ecosystemen grondig kunnen ontwrichten. In de rivier ontstonden tal van kleine eilanden, waarvan sommige totaal werden kaalgevreten door mieren omdat natuurlijke vijanden ontbraken. Volgens hem beginnen wetenschappers nu pas door te krijgen op hoe talloos veel manieren verschillende soorten onbewust samenwerken, een proces dat door menselijk ingrijpen grondig kan worden verstoord.

Menselijke activiteiten beïnvloeden ook allerlei wereldwijde kringlopen, zoals die van koolstof. Overmatige CO2-uitstoot verstoort de koolstofcyclus en leidt tot wereldwijde opwarming, zwaardere orkanen, ernstige overstromingen en droogte, schrijft Lynas op basis van getoetste wetenschappelijke artikelen.

Verder hebben rook, stof en roet afkomstig van menselijke activiteit op de waterkringloop het effect van een dagelijkse vulkaanuitbarsting: er ontstaat meer bewolking op sommige plaatsen op aarde, waardoor het vaker en heviger regent. Met overstromingen als gevolg.

Dat is volgens Lynas nog niet alles. „We leven op een rokerige planeet. Hoe dichter de bevolking, hoe dikker de nevel, hoe meer astma en andere longaandoeningen er voorkomen. We hebben met de zwevende deeltjes zelfs de kleur van de hemel veranderd.” De helderblauwe lucht is grauw geworden.

Zijn analyse is onheilspellend. „De wetenschappelijke bewijzen zijn keihard dat we razendsnel het kritische punt naderen waarop ons ingrijpen in de grote bio-geochemische kringlopen de aarde zelf bedreigt en daarmee het overleven van de mensheid. Het is niet langer de natuur die de hoofdrol speelt. Wij zijn het zelf.”

Mede n.a.v. ”De mens als God”, door Mark Lynas; uitg. Jan van Arkel, Utrecht 2011; ISBN 9789062245109; 300 blz.; € 14,95.