„Oubollig” eikenhout en glas-in-lood taboe
Een kerktoren is niet bruikbaar. Hij fungeert slechts als herkenningspunt in de omgeving. Calvinistisch gedacht is dit uitsteeksel dan ook overbodig, redeneert architect ir. L. M. de Putter uit Goes. Hij was een belangrijke schakel bij de bouw van het bedehuis van de christelijke gereformeerden in Eemdijk. Om het gebouw meer allure te geven, voorzag hij het toch van een hoge zuil.
In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw was het niet denkbaar om een kerk als kerk eruit te laten zien. Nieuwe kerken waren vierkante complexen. Het hadden evengoed sporthallen kunnen zijn. De Putter: „Architecten stelden zich bescheiden op en kenden hun ontwerpen geen enkele expressie toe. Doe maar gewoon, was de norm van de tijd.” Inmiddels is het tij gekeerd. „We mogen in ons vak weer bijzonder doen. Er is ook meer belangstelling voor mooie dingen. Kunst leeft bij de mensen.” De Putter is overigens wars van pracht en praal. Abstractie is kenmerkend voor zijn ontwerpen. „Ik ga op een abstracte manier te werk, niet letterlijk.”
Een glas-in-loodraam zou dus geen keuze van De Putter zijn. „Protestanten hebben die ramen er allemaal uitgegooid. En nu zetten we ze weer terug. Wij kunnen lezen, in tegenstelling tot het ongeletterde volk dat via afbeeldingen bekend werd met de Bijbel.”
De Putter zegt niet dat er geen versiering in een kerk mag zijn, maar vindt dat deze niet te uitbundig moet zijn. „Ik houd van soberheid. Het gaat niet om het gebouw, maar om wat daarin gebeurt.” Die filosofie vertaalt zich in gedekte kleuren. De hoofdmoot van de christelijke gereformeerde Eben-Haëzerkerk is grijs en blauw van kleur. Het liturgisch centrum echter onderscheidt zich door een rood tapijt. Het daglicht valt indirect of diffuus de kerk binnen. Een plaat onder de dakramen kaatst het licht de kerk in. De ramen erachter zijn niet zichtbaar, zodat de predikant en de gemeente niet verblind worden. Om te voorkomen dat mensen worden afgeleid door het straatgedruis zijn de ramen schuin geplaatst. Achter de preekstoel zitten twee kleine ruitjes in de muur.
Als de predikant er niet staat, bijvoorbeeld voor aanvang van de dienst, is er toch iets van leven en beweging zichtbaar, licht De Putter toe. „Het licht verandert van kleur.” De banken staan in een halve cirkel om het preekgestoelte geschaard, rondom het Woord.
De Eben-Haëzerkerk is een ontwerp van twee architectenbureaus. De Putter werkte samen met M. Vissers van het architectenbureau Koning en De Vissers. Twee jaar geleden werd het gebouw opgeleverd. Het biedt plaats aan 300 mensen. Eerdere ontwerpen van de hand van De Putter zijn onder meer de christelijke gereformeerde Maranathakerk en De Levensbron van de hervormde buitengewone wijkgemeente. Beide gebouwen staan in Goes. De architect beperkt zich echter niet tot Nederland. Ook in de Roemeense plaats Baraolt staat een kerk op naam van De Putter.
De Goesenaar vindt het een uitdaging om een kerk te ontwerpen met een minimaal budget. Hij wijst omhoog. De egaal lichtgrijze platen ogen strak en modern. Bijna chic. Een kwastje verf over een gipsplaat deed wonderen. Het meubilair is van naturel hout gemaakt. „Eikenhout is te oubollig, te klassiek”, vindt De Putter. „Hoewel het gebouw moet refereren aan de historie, moet het ook een bouwwerk van deze tijd zijn.” Het lichte hout en de staalconstructie die „niet zijn weggemoffeld”, maken de kerk volgens de ontwerper „puur en nuchter.” In tegenstelling tot de bijzalen, heeft de kerkzaal -symbolisch- verticale ramen. De architecten hanteerden ook andere kleuren voor de verschillende ruimtes.
Behalve ”puur en nuchter” is de Eben-Haëzerkerk ook ”transparant”. Vanuit de hal is er zicht op de kerkzaal. Ook in de crèche en in de vergaderruimte zijn ronde ramen aangebracht. Maar omdat de kerkenraad deze mate van transparantie niet verstandig achtte, kwamen er glas-in-loodramen in. De Putter ziet geen probleem in roffelende kinderhandjes op het raam. „Kinderen horen er ook bij.”
Typerend voor De Putter en Vissers is de bijzondere aandacht voor de situering en historie van de plaats waar het gebouw komt te staan. Onder invloed van de architecten is de kerk van Eemdijk zelfs nog een kwartslag naar de straatkant toegedraaid. Dat gebeurde in de periode van overleg; vóór de bouw dus.