Theo Doorman sprak vandaag tijdens de herdenking van de zeeslag die het lot van Indië bezegelde. Tevergeefs probeerde het eskader van zijn vader een Japanse landing op Java te voorkomen. Tevergeefs wachtte Doormans vrouw op terugkeer van haar man. En Theo kreeg daags na de strijd te horen dat hij zijn vader waarschijnlijk nooit zou terugzien.

Overlevenden en nabestaanden vulden vandaag de Haagse Kloosterkerk tijdens de herdenking van de Slag in de Javazee, die precies 70 jaar geleden plaatshad. Prins Willem-Alexander verving zijn moeder, die zondag naar Oostenrijk terugvloog. In zijn welkomswoord betuigt schout-bij-nacht J. G. A. Brandt, voorzitter van het Karel Doorman Fonds, meeleven met de zorg van de koninklijke familie over de gevolgen van het ongeval dat prins Friso trof. „We bidden voor zijn herstel. We wensen u en uw familie kracht en troost toe.”

Rouw en zorg was er 70 jaar geleden ook. Vele honderden marinemensen vonden de dood tijdens de drie maanden durende strijd voordat Japan Nederlands-Indië onder de voet liep. Een uur voor de herdenking in Den Haag is een krans uitgeworpen op de Javazee, op de plaats waar de beslissende slag plaatshad.

Ook bij eerdere verliezen die geleden werden nadat Japan op 7 december 1941 aanviel, wordt stilgestaan. Brandt noemt de opvarende die, 35 uur na het zinken van zijn onderzeeboot, als enige overlevende aan wal kwam. Hij vermeldt de hulpkanonnier van Hr. Ms. Kortenaer, die in Japanse krijgsgevangenschap terechtkwam en nu een van de 22 overlevenden is die de herdenking bijwonen.

De offers die gebracht zijn, moeten niet vergeten worden, want vrede en veiligheid zijn niet vanzelfsprekend, zegt de commandant zeestrijdkrachten, viceadmiraal M. J. M. Borsboom.

Dan klinken acht slagen op scheepsbel van de Hr. Ms. De Ruyter, het vlaggeschip van Doorman dat tenonder ging. Borsboom deelt mee dat een marineschip dat momenteel in aanbouw is Karel Doorman zal heten. „Het vierde schip met die naam. Vanaf 2014 zal het de wereldzeeën bevaren.”

Vlootpredikant ds. J. W. Veltkamp citeert Doormans laatste brief, vijf dagen voor de slag geschreven naar zijn schoonouders in Egypte: „Wij vechten met de rug tegen de muur, vooral na de val van Singapore, dus de kansen dat ik jullie later in het hiernamaals terugzie, zijn oppervlakkig gezien groter dan op het ondermaanse, doch met Gods hulp kan alles zich ten goede keren. In ieder geval is het beter om te sterven als een man dan te leven als een slaaf van Hitler en consorten.”

„De vraag naar de zin van de slag is vaak gesteld. Het past ons mensen niet daar een gemakkelijk antwoord op te geven”, zegt ds. Veltkamp. „Dr. L. de Jong heeft geschreven dat ook een verloren slag een bemoedigend effect kan hebben, als ze de wil om vol te houden versterkt. Met Doorman geloof ik dat er niet alleen het ondermaanse is, maar ook het hiernamaals. Openbaring 20:13 zegt dat de zee haar doden zal afstaan. Er komt een moment dat ook de Javazee haar doden teruggeeft. Daarna zal de zee er niet meer zijn. Er is hoop, en daarover zweeg Doorman niet.”

Luitenant ter zee J. Hoogenboom was ten tijde van de Slag in de Javazee matroos aan boord van Hr. Ms. De Ruyter. Nu is hij oud en moet hij het spreekgestoelte op geholpen worden. Daar herdenkt hij zijn strijdmakkers in drie zinnen: „Zij werden niet oud als wij die leven in hoge ouderdom. Hen zal de ouderdom niet vermoeien. De jaren zullen hen niet afmatten.”

„Telkens als de zon ondergaat, en elke morgen opnieuw, blijven wij hen gedenken!”, zegt marinekorporaal B. van Veen, en de aanwezigen antwoorden: „We blijven hen gedenken.” Samen bidden ze hardop het Onze Vader en luisteren ze als de Marinierskapel ”Eternal Father, strong to save” (Gebed van de zeeman) ten gehore brengt.

Dan vertelt Theo Doorman. Over zijn jeugd – thuis in Soerabaja, als vader er was; met moeder in het vakantiehuisje in de bergen als vader buitengaats was. Daar was geen telefoon; moeder hoorde het nieuws over de slag van de buren.

Tijd om te rouwen werd hun niet gegund; de volgende dag werden ze geëvacueerd met een vliegboot die opsteeg vanaf ondergelopen land. Naar Australië, waar ze zich veilig waanden.

Na landing voor de Australische kust werden de vliegboten echter door Japanse vliegers aangevallen. Het kostte 48 Nederlanders het leven, onder wie 32 vrouwen en kinderen. Theo en zijn moeder waren vanuit de vliegboot in zee gesprongen nadat de vleugel boven hen vlamvatte. Het duurde een uur voordat een sloep hen oppikte. In het water had de jonge Doorman een schampschot opgelopen. In New York hertrouwde zijn moeder in 1944 met een Engelandvaarder die dezelfde aanval ook had overleefd.

Van degenen die de Slag in de Javazee overleefden, zijn er niet veel meer. Een van hen, de bijna 93-jarige M. G. J. van Zeeland, plaatst samen met Isaäc Vaarzon Morel –achterkleinzoon van Karel Doorman– een krans onder de vaandels. Minutenlang duurt de stilte als de slachtoffers van de strijd in de Indische archipel worden herdacht.