De gewetensbezwaarde ambtenaar was afgelopen najaar volop in het nieuws. De gemeente Den Haag ontsloeg trouwambtenaar Wim Pijl omdat hij kort daarvoor in een interview met dagblad Trouw duidelijk maakte principiële bezwaren te hebben tegen het trouwen van mensen van gelijk geslacht.

Er gingen vervolgens veel stemmen op om definitief een einde te maken aan het bestaan van gewetensbezwaarde trouwambtenaren. Het huidige kabinet heeft de Raad van State over deze kwestie om juridisch advies gevraagd. Daarmee is de zaak even op de lange baan geschoven. Ook de media zwijgt weer over het onderwerp. Ten onrechte.

Gelijk

Sinds kort wordt er een discussie gevoerd over het afschaffen van de speciale status van ambtenaren (RD 22-2). De rijksoverheid wil 
af van de bijzondere status, om zo meer ruimte te krijgen voor 
de grote reorganisatie van het ambtenarenapparaat als gevolg van de bezuinigingen.

Al in november 2010 dienden D66-Kamerlid Koser Kaya en CDA-Kamerlid Van Hijum een wetsvoorstel in dat de rechten van ambtenaren en werknemers gelijktrekt. Dit heeft gevolgen voor de positie van de gewetens­bezwaarde ambtenaar.

Het wetsvoorstel beoogt de rechtspositie van ambtenaren zo veel mogelijk gelijk te trekken met die van gewone werknemers. Volgens Koser Kaya en Van Hijum zijn er zwaarwegende argumenten om militairen en ambtenaren belast met rechtspraak uit te zonderen van het voorstel.

Concreet betekent het wetsvoorstel dat de regels van het arbeidsrecht in de toekomst van toepassing worden op ongeveer 92 procent van de ambtenaren. De ambtenaar wordt daarmee werknemer.

Gewetensbezwaar

In boek 7 van het Burgerlijk Wetboek, waarin het arbeidsrecht voor een belangrijk deel is vastgelegd, wordt bepaald dat partijen een arbeidsovereenkomst niet „kennelijk onredelijk” mogen opzeggen. Voor de werkgever zijn in de wet vijf punten genoemd van kennelijke onredelijkheid.

Van kennelijke onredelijkheid is onder meer sprake wanneer iemand wordt ontslagen vanwege het enkele feit dat de werknemer met een beroep op een ernstig gewetensbezwaar weigert de bedongen arbeid te verrichten.

De werknemer zal een redelijke grond moeten aanvoeren voor het ernstige gewetensbezwaar. Ook moet er sprake zijn van een maatschappelijk erkend gewetensbezwaar. Hierbij valt te denken aan een verpleegster die medewerking weigert aan een abortus provocatus.

In 2001 trad de Wet openstelling huwelijk in werking. Hierdoor werd het mogelijk dat personen van hetzelfde geslacht met elkaar in het huwelijk treden. De toenmalige staatssecretaris van Justitie, Cohen, gaf aan dat er ruimte moest zijn voor ambtenaren met gewetensbezwaren. Wel gold het uitgangspunt dat mensen van gelijk geslacht in iedere gemeente moeten kunnen trouwen.

Op 15 april 2008 oordeelde de Commissie Gelijke Behandeling echter dat een gemeente van iedere buitengewoon ambtenaar van de burgerlijke stand mag verlangen dat deze alle huwelijken sluit. Het ontslag van Wim Pijl laat zien dat er weinig over is van de praktische oplossing van ruim tien jaar geleden.

Oplossing

Wat nu als het wetsvoorstel van Koser Kaya en Van Hijum kan rekenen op een politieke meerderheid? Dat betekent dat de ambtenaar van de burgerlijke stand een werknemer van de burgerlijke stand wordt. Daardoor zijn de bepalingen van het ontslagrecht uit het Burgerlijk Wetboek van toepassing.

Omdat het niet willen sluiten van huwelijken tussen personen van hetzelfde geslacht door een gewetensbezwaarde trouwambtenaar volgens mij overduidelijk een ernstig gewetensbezwaar is waartegen het arbeidsrecht bescherming biedt, zou daarmee het probleem rond de gewetensbezwaarde ambtenaar zijn opgelost.

Boerkaverbod

Aan de ene kant zien we dat politici die zich keren tegen de gewetensbezwaarde trouwambtenaren veel nadruk leggen op de bijzondere positie van de ambtenaar. Ambtenaren zijn verplicht de wet na te leven en uit te voeren en hebben bovendien een voorbeeldfunctie voor de samenleving.

Aan de andere kant zien we dat de politiek druk bezig is te onderzoeken of de bijzondere positie van ambtenaren kan worden afgeschaft. Wat wil de politiek nu? Ze zal kleur moeten bekennen; of ambtenaren, of werknemers. Maar dan wel met een gelijke rechts­positie.

Opvallend was namelijk dat er in de media niets te lezen was over een uitspraak van een woordvoerder van de Nederlandse Politiebond vorige maand over het boerkaverbod. De woordvoerder gaf aan dat er zich een gewetensbezwaarde politieagent had gemeld die het boerkaverbod niet wilde handhaven. De bond zou hem met alle middelen bijstaan.

De commotie zoals bij de gewetensbezwaarde trouwambtenaar bleef echter uit. De politie moet toch ook de wet naleven en uitvoeren? Politieagenten zijn toch ook ambtenaren? Of spelen hier andere belangen een rol?

Engeland

Het is duidelijk dat het laatste woord over de gewetensbezwaarde ambtenaar nog niet is gesproken. Er komt nog een advies van de Raad van State.

Nog belangrijker is dat er zich in Engeland recent een soortgelijke zaak als die van Wim Pijl voordeed met een vrouwelijke gewetensbezwaarde trouwambtenaar. Zij kreeg in Engeland geen gelijk van de hoogste rechterlijke instantie en heeft haar zaak inmiddels voorgelegd aan het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Wordt vervolgd dus.

De auteur is advocaat bij Janssens Den Boef Advocaten in Houten.