Er is nog veel meer in zijn leven en werk dat niet normaal is. We hebben het over de schrijver Theun de Vries (1907-2005). In kwantitatief opzicht kan er alleen in superlatieven over zijn werk geschreven worden. Hij heeft ruim 160 titels op zijn naam staan en publiceerde meer dan 1500 bijdragen in boeken, tijdschriften en periodieken. Zijn werk omvat gedichten, novellen, romans, historische non-fictie, essays, reisverslagen, liedteksten, toneelstukken, filmscenario’s en hoorspelen.

De Groningse historicus Jan van Galen (1952) schreef een biografie over hem. Hij wil blijkbaar niet voor De Vries onderdoen, want zijn boek telt 644 bladzijden. En dit is pas het eerste deel. De complete biografie zal ruim 1300 bladzijden hebben. De vraag laat zich niet langer onderdrukken: Wie gaat dit allemaal lezen en is het de moeite waard?

Het werk van Theun de Vries kan niet afgedaan worden als veelschrijverij zonder meer. Het is bovendien meerdere malen onderscheiden. Hij ontving in 1963 de P. C. Hooftprijs en de Rijksuniversiteit Groningen verleende hem in 1979 een eredoctoraat in de letteren. Verder ontving hij tal van kleinere onderscheidingen.

Rembrandt

De meeste lezers zullen Theun de Vries kennen als schrijver van historische romans. Ongeveer dertig jaar geleden las ik zijn ”Spinoza. Beeldenstormer en wereldbouwer” (1972). Nog steeds is het een van de weinige boeken over Spinoza; hierdoor ging ik onder meer Spinoza’s uit het Latijn vertaalde ”Godgeleerd staatkundig vertoog” zelf lezen.

Theun de Vries debuteerde in 1931 met een van zijn bekendst geworden boeken: ”Rembrandt”. Hierin beschrijft hij het leven van de grote schilder en dat van zijn huisgenoten in de periode 1650 tot 1669. Hij verhaalt niet alleen van het licht en de vreugde, maar meer nog van de duisternis en de droefheid in hun leven.

Het werk, dat tot nu toe dertien keer herdrukt werd (de laatste keer in 2005) bevat nogal wat historische onjuistheden die door zijn biograaf netjes op een rij worden gezet. De kracht van ”Rembrandt” ligt in de prachtige natuurbeschrijvingen en in de historische verbeelding. De kunstenaar Rembrandt wordt een mens van vlees en bloed.

Hannie Schaft

Klassiek geworden is ”Het meisje met het rode haar” (1956). Deze historische roman over de verzetsstrijdster Hannie Schaft wordt qua historische verbeelding niet snel overtroffen. Het boek kreeg bijna twintig drukken en werd in 1981 succesvol verfilmd.

De Vries’ ”Het motet voor de kardinaal” (1981) is een prachtig verhaal uit de late middeleeuwen over de jonge Wolf, die wordt geboren als zoon van een molenaar. Hij wordt lijfeigene en valkenjongen op een kasteel en vervolgens soldaat in het leger van Karel de Stoute.

Waarover heeft Theun de Vries eigenlijk niet geschreven? Hij wordt terecht een maatschappelijk en politiek bewust schrijver genoemd. Zijn engagement met de minder bedeelden in de samenleving deed hem eveneens zeer betrokken zijn bij de grote vraagstukken van zijn tijd, de twintigste eeuw.

Communisme

De Vries’ levensverhaal begint in het Friese Veenwouden. Zijn moeilijke jeugdjaren worden beschreven, de worsteling van De Vries om binnen de literaire kringen te geraken en zijn weg als schrijver te vinden. Zijn keuze voor het communisme is hij tot aan zijn dood trouw gebleven, zijn lidmaatschap van de communistische partij niet. Vanwege verzetsactiviteiten wordt hij opgepakt en naar Kamp Amersfoort gebracht.

Biograaf Jan van Galen heeft 1945 als scheidslijn gekozen. Theun de Vries hoopte met vele anderen na de oorlog op een nieuw begin, of in ieder geval op een maatschappelijke vernieuwing.

Als een rode draad loopt door zijn leven en werk zijn geloof in een toenemende humaniteit in de geschiedenis. Afkomstig uit een doopsgezind milieu, wordt hij overtuigd atheïst met een merkwaardige hang naar religie. Want hij was en bleef op zoek naar een ethiek van tolerantie, gelijkheid en de rechten van de mens.

Historisch telefoonboek

Het is jammer dat Van Galen de lezer laat bezwijken onder een lawine van gegevens, feiten, ontwikkelingen, namen en gebeurtenissen. Zijn vijftien jaar durend onderzoek dat ten grondslag ligt aan deze biografie is grondig en compleet. Hij voerde bovendien vele gesprekken met De Vries.

Maar de biograaf kiest niet. Hij stapelt en stapelt en stapelt. Waardoor we uiteindelijk een immens historisch telefoonboek met een baaierd aan interessante, maar nog veel meer oninteressante gegevens hebben.

De Vries werkte korte tijd als assistent in de openbare bibliotheek van Hilversum. Waarom schrijft de biograaf uitvoerig wie hier de medewerkers van De Vries waren? Gedetailleerd wordt verteld wat er op de menukaart stond toen Theun in 1932 met Aafke Vernes trouwde. Maar wat voor een echtgenoot was Theun de Vries, waarom scheidde hij en waarom hertrouwde hij in 1945 met Aafke?

Elke aantekening op elke snipper papier is door de biograaf overgeschreven. Het moet gezegd worden, nergens loopt de biograaf zijn hoofdpersoon voor de voeten, maar ook nergens komen we een analyse tegen over de politieke en maatschappelijke keuzes en motieven van De Vries. Alle contacten met de grote Nederlandse literaire helden –Vestdijk, Marsman, Slauerhoff, De Leeuw, De Perron, Menno ter Braak en vele anderen– worden minutieus beschreven, maar waar staat De Vries volgens Jan van Galen zelf?

Alles is oerdegelijk, maar vooral ook oersaai beschreven. Noem het een historische encyclopedie over het leven en werk van De Vries. Het is een eerlijk en gewetensvol geschreven biografie. Maar er worden geen prioriteiten gesteld, rijp en groen staan kriskras door elkaar.

Deze biografie wil recht doen aan de enorme omvang en de veelzijdigheid van zijn oeuvre, meldt de uitgever ergens. Ik denk dat het de bedoeling van een biografie is dat we de schrijver écht leren kennen.

Verteller

Theun de Vries verdient dat. Hoewel hij literair gezien beslist geen hoge ogen gooit, is hij een uitstekende verteller. Hoewel zijn historische romans in geschiedkundig opzicht gebreken vertonen, heeft hij het grote publiek door zijn vermogen tot historische verbeelding aan zich verplicht. En hoewel de psychologie van zijn hoofdpersonen voorspelbaar is, slaagt hij erin Karel de Grote, Rembrandt van Rijn, Johan van Oldenbarnevelt, Kenau Simonsdochter Hasselaer, Rutger Jan Schimmelpenninck, Baruch Spinoza, Karl Marx en anderen historisch te typeren.

Een klein persoonlijk onderzoekje bracht aan het licht dat de productiefste Nederlandse schrijver van de 20e eeuw bij velen in onze tijd nagenoeg vergeten is. Middelbare scholieren vinden hem inmiddels te gedateerd. En toch zullen op zijn minst enkele klassiekers van hem de tand des tijds overleven.

Boekgegevens

”Theun de Vries. Een schrijversleven 1907-1945”, door Jan van Galen; uitg. Aspekt, Soesterberg, 2011; ISBN 978 90 5911 582 8; 644 blz.; € 29,95.