Met de thermostaat van de centrale verwarming op een graad of 22 en een volle koel- en provisiekast is het lekker lezen in een boek van Charles Dickens. De miserabele stoet van uitgebuite fabrieksarbeiders, mishandelde weeskinderen, koukleumende zwervers die pagina na pagina aan je voorbijtrekt, doen je beseffen dat je nog niet zo slecht af bent.

Buurmans leed troost, om het met een spreekwoord te zeggen. Misschien is dat wel een van de redenen dat twee eeuwen na zijn geboorte de schrijver wereldwijd en op alle mogelijke manieren wordt herdacht. Met exposities, festivals, lezingen en documentaires. In Engeland natuurlijk, maar ook in Griekenland, China, Zwitserland en op de Filippijnen.

Misstanden

Al die aandacht voor Dickens is meer dan terecht. Niet alleen vanwege het gevoel van comfort dat wij ervaren als we zijn verhalen over de verschoppelingen der aarde lezen. Het is vooral terecht omdat Dickens een van de weinige schrijvers is die de wereld een beetje beter maakten. Hij wist met zijn publicaties daadwerkelijk een aantal sociale omstandigheden te verbeteren.

Met zijn dramatische verhalen opende hij velen de ogen voor de misstanden in het victoriaanse Engeland. Het onrecht en de onderdrukking van de armen stelt hij aan de kaak in ”Oliver Twist”. In ”Nicholas Nickleby” hekelt hij de wantoestanden op de kostscholen, in ”The Old Curiosity Shop” de uitwassen van de industriële revolutie en in ”Great Expectations” het verrotte rechtssysteem. Engagement kan Dickens bepaald niet ontzegd worden, om een understatement te gebruiken. Het heeft geholpen.

De ergste misstanden zijn inmiddels verdwenen. De schrijnende armoede, de wantoestanden op private scholen, en het onrechtvaardige rechtssysteem behoren tot het verleden in Engeland. Dat zou het werk van Dickens gedateerd kunnen maken. Toch grijpen miljoenen nog altijd naar zijn boeken. Alleen al van ”A Tale of Two Cities” zijn meer dan 200 miljoen exemplaren verkocht en nieuwe drukken blijven verschijnen.

Het is niet alleen de sociale bewogenheid, het strijdbare mededogen van de meesterverteller, die een kleine 200 jaar later nog zo velen naar zijn boeken doen grijpen. Zijn meeslepende verteltrant, zijn virtuoze humor, zijn overdrijvingen, zijn rijke taalgebruik en zijn kleurrijke karakters oefenen ook nu nog aantrekkingskracht op velen die het lezen machtig zijn.

Christelijke elementen

Sociale bewogenheid is een eigenschap die een christen kenmerkt. Dickens was sociaal bewogen. Hij had oog voor misdeelden en behoeftigen. Hij kritiseerde uitbuiters, gierigaards en andere ondeugdelijke types. Daarnaast bevat zijn werk christelijke elementen.

Dat bij elkaar genomen maakt hem overigens nog niet zelf christelijk, want naastenliefde is (gelukkig) niet beperkt tot de christenheid. En dat zijn boeken christelijke elementen bevatten is niet zo heel gek, want het christendom was in de negentiende eeuw, net als het koningshuis, onlosmakelijk verbonden met de Engelse maatschappij. Alles was ervan doordrenkt.

En dus deed Dickens, als kind van zijn tijd gepokt en gemazeld in een christelijke cultuur, in zijn boeken een beroep op passages uit de Bijbel. En las hij christenen die niet handelden naar wat hun geboden is, de les. Ondertussen houdt hij ook nu nog iedereen, christenen incluis, een spiegel voor. Zo’n figuur als Oliver Twist, zou die nu nog bestaan? En wat doen wij om te helpen?

De kern van de Bijbelse boodschap –verzoening met God door de Heere Jezus– krijgt echter nauwelijks aandacht in de tienduizenden pagina’s die Dickens volschreef. Als hij het over bekering heeft, betreft het eerder een ommekeer in humanistische zin.

Erfenis

Wie zich verdiept in het werk van Charles Dickens kan overvallen worden door bewondering voor de schrijver. Het is zo veel, het is zo goed, het is zo doorleefd. Je vraagt je af hoe iemand in staat is om zo’n groots, uit het leven gegrepen oeuvre bij elkaar te schrijven. Het antwoord op die vraag ligt onder andere in de erfenis die Dickens van zijn vader meekreeg én in de omstandigheden in zijn jeugd.

Vader Dickens beschikte over een groot talent voor retorica en pathetiek. Die gaven bracht hij over op zijn zoon, misschien door zijn genen, maar zeker ook door de gesprekken die de twee met elkaar voerde.

Het jonge leven van Charles John Huffham Dickens bleek een goudmijn waaruit de latere schrijver naar hartenlust inspiratie putte voor zijn verhalen. Niet dat Charles in de armoede werd geboren waarover hij later zo meeslepend kon schrijven. Zijn vader werkte op de salarisadministratie van de marine, een positie waarmee de bittere armoede werd voorkomen waarin velen in het Engeland van de negentiende eeuw leefden.

Als de familie, en vooral vader John, er een sobere levenswijze op na had gehouden, zou er niets aan de hand zijn geweest. En hadden we Oliver Twist, Scrooge, Samuel Pickwick en al die kleurrijke romanfiguren wellicht nooit leren kennen. Maar John Dickens leefde boven zijn stand. Chronisch was het geldgebrek van de familie Dickens en schuld werd op schuld gestapeld.

Totdat vader Dickens vanwege alle openstaande rekeningen in het cachot belandde, een gebeurtenis die voor Charles grote gevolgen had. Hij werd op tienjarige leeftijd van school gehaald en aan het werk gezet in een schoensmeerfabriek. Het gesappel om thuis rond te komen, de erbarmelijke omstandigheden in de fabriek leverden de latere schrijver een rijke bron van inspiratie op. Bovendien nam Charles zich voor om koste wat kost de armoede te boven te komen. Aan dit voornemen is ook zijn tomeloze werklust te danken.

Meesterwerken

Vanaf zijn 24e jaar leverde Dickens aan de lopende band meesterwerken af: aan ”Oliver Twist” was hij in 1837 al begonnen toen het feuilleton over Pickwick nog niet eens ten einde was. Ondertussen schreef hij als redacteur en oprichter van verschillende kranten en tijdschriften een enorme hoeveelheid journalistieke artikelen. Als auteur en acteur werkte hij mee aan toneelstukken. Tussen de bedrijven door was hij actief in besturen van liefdadigheidsinstellingen voor weeskinderen en andere behoeftigen. Daarnaast vond hij nog tijd om dagelijks wandelingen van 15 kilometer te maken, te reizen door Frankrijk, Italië en de Verenigde Staten en onderhield hij een gezin van negen kinderen. De meeste mensen laten minder na.

Charles Dickens

1812 In het Zuid-Engelse Portsmouth wordt Charles Dickens op 7 februari geboren.

1822 Moet van school en gaat in een schoensmeerfabriek werken.

1827 Wordt als klerk aangenomen op een advocatenkantoor.

1829 Wordt verslaggever voor een krant.

1836 Huwelijk met Catherine Hogarth.

1836-1837 Eerste roman verschijnt als feuilleton: ”Pickwick Papers”.

1842 Bezoek aan de Verenigde Staten, waar hij als een held wordt onthaald.

1858 Charles en Catherine scheiden.

1870 Op 9 juni overlijdt Charles Dickens; hij wordt in de ”Poets’ corner” van Westminster Abbey begraven.

Herdenking

In 2012 wordt de tweehonderdste geboortedag van Charles Dickens gevierd met exposities, festivals en lezingen. De meeste activiteiten hebben plaats in Dickens’ geboorteland.

De website dickens2012.org geeft een overzicht van de belangrijkste evenementen, voornamelijk die in Engeland en de Verenigde Staten. In Nederland staan er, behalve de traditionele Dickensevenementen, geen speciale activiteiten op stapel.

lDickens Festijn in Deventer, waar de personages uit Dickens’ boeken tot leven komen (15 december 2012).

lDickens Festival bij het Dickens Museum in Bronkhorst (Gelderland) (17 en 18 december 2012).