In de jaren zeventig van de vorige eeuw formuleerde de Sociaal-Economische Raad uitgangspunten die moesten leiden tot een rechtvaardig en aanvaardbaar inkomensbeleid. Als je het advies nu leest, lijkt het wel of we in een volkomen andere tijd leven. De discussie over een rechtvaardige inkomensverdeling verdween compleet achter de horizon. De doelstelling werd vergeten en als afgedaan beschouwd.

Het aardige is dat de inkomensverdeling momenteel opnieuw in de belangstelling staat. Zo zette president Obama de inkomensverdeling weer op de agenda en maakt hij die tot een speerpunt van zijn verkiezingscampagne. Ook op het World Economic Forum, dat vorige week in Davos bijeen was, stond de inkomensverdeling boven aan de lijst van belangrijke onderwerpen.

In Amerika gaat inmiddels een kwart van het inkomen naar de 1 procent rijkste mensen. Met de vermogensverdeling is het niet beter gesteld. Dat schreeuwt natuurlijk om een reactie.

Lang werd aangenomen dat de inkomensverdeling niet van belang was voor de groei van de welvaart. Maar in een recent verschenen boek heeft Stewart Lansley aangetoond dat de grote inkomens- en vermogensongelijkheid wel degelijk een negatief effect heeft op de welvaart.

Het mechanisme dat hij beschrijft komt in het kort op het volgende neer. De laatste twintig jaar zwerft er in toenemende mate een grote hoeveelheid geld dagelijks over de wereld. Dat geld is vooral afkomstig van landen met een overschot op de handelsbalans, zoals de olielanden en China. Dit geld is op zoek naar het hoogste rendement op een zo kort mogelijke termijn.

Investeringsbanken weten daar wel weg mee. Zij beleggen dat geld in bedrijven. Ook speciale bedrijven, zoals hedgefondsen en private-equityfondsen, kopen bedrijven op. Deze opkopers saneren de boel, vooral door werknemers eruit te gooien, verkopen de gebouwen en huren die terug, vervangen het eigen vermogen door vreemd vermogen en verkopen de boel na een paar jaar weer voor een hoge prijs.

Nu is deze gang van zaken niet altijd verkeerd. Het is soms goed een bedrijf eens flink op te schudden. Veelal is er echter ook sprake van roofridderij. In het laatste geval spreekt men wel van het meeuweffect. Investeerders komen met veel lawaai binnen, schijten de boel onder en vertrekken weer.

Met deze roofridderij worden miljoenen ‘verdiend’. Deze miljoenen steken de directeuren van investeringsbanken en van hedge- en private-equityfondsen in hun zak. Zij vormen de rijke 1 procent van de bevolking.

De arbeidsproductiviteit in de overgenomen bedrijven neemt meestal sterk toe. Wat wil je ook als je er zo veel mensen uitgooit en de achterblijvers met hoge productie-eisen worden opgezadeld. Was vroeger de groei van de arbeidsproductiviteit een maatstaf voor de inkomensgroei van de werknemers, nu verdwijnt echter dit voordeel in de zakken van de roofridders. De werkende middenklasse blijft berooid achter.

Om hun consumptie op peil te kunnen houden, nemen de werknemers hun toevlucht tot meer schuld. De banken verstrekken graag krediet. Het gevolg is verder dat de financiële sector enorm in omvang toeneemt en de industrie afkalft. Engeland is een goed voorbeeld van deze trend en ook in de Verenigde Staten is dit effect goed zichtbaar.

Deze bel is in 2008 geknapt. In de jaren dertig hebben we eenzelfde ineenstorting van het financiële systeem al eens meegemaakt. Een groot verschil is dat toen president Roosevelt van de Verenigde Staten de macht van de roofridders heeft gebroken.

Ook president Obama beloofde in zijn eerste verkiezingscampagne hetzelfde te doen. Maar de verwevenheid van de financiële sector met de overheid is te groot. Het aantal bankiers en spraakmakende economen op belangrijke regeringsposten is aanzienlijk.

Van een zelfreinigend vermogen is al helemaal geen sprake. Er zijn te weinig lessen geleerd en inmiddels zijn de bonussen in de financiële sector weer als vanouds: hemelhoog. We zijn op weg naar de volgende crisis.

Tenzij de beweging die er nu toe leidt dat de inkomensverdeling weer op de agenda komt, een beweging die van onderop komt, een omslag kan bewerkstelligen. Een omslag waarin de banken weer investeren in bedrijven met het perspectief op lange termijn, waarin de aandeelhouderswaarde niet in maanden, maar in jaren wordt beschouwd, waarin de werknemers weer meetellen en invloed hebben en het afwentelen van de risico’s in de financiële sector op de modale belastingbetaler tot een eind komt.

Er staan vele verkiezingen voor de deur. De koppen van regeringsleiders in Griekenland, Portugal, Ierland en Italië hebben al gerold. Het wordt tijd dat de kiezers in meer landen in opstand komen.

De auteur is lid van de Algemene Rekenkamer.