De ernst van de situatie is lange tijd geen recht gedaan, schrijft de hervormde emeritus predikant te Nijkerk in het orgaan van de Gereformeerde Bond binnen de Protestantse Kerk in Nederland. „De dramatische leegloop van de kerken werd gerelativeerd met de opmerking dat het onkerkelijke mensen betrof en papieren leden die toch al geen echte band met de kerk hadden.”

Kerkverlating is een pastoraal probleem van de eerste orde, stelt dr. Prosman. „Wie bij kerkelijk betrokken ouderen op bezoek gaat, hoort steeds weer het refrein: „Onze kinderen gaan niet meer naar de kerk.” Het is heel pijnlijk om van oudere gemeenteleden hun verhaal te horen. Want meer nog dan bij andere pastorale problemen is het hier zo moeilijk om woorden van troost te vinden.”

Het zoeken naar oplossingen als het over ontkerkelijking gaat, is een grote valkuil, vindt dr. Prosman. „Veel te snel wordt gedacht dat wij iets moeten doen. Het is als met een zieke. Eerst moet de diagnose gesteld worden, want als de arts meteen, zonder diagnose, medicijnen voorschrijft, zou hij schadelijke medicijnen kunnen voorschrijven. Hebben wij een diagnose van de ziekte waar de kerk aan lijdt? Niet elke ziekte is behandelbaar. Er zijn ook ongeneeslijke ziekten. Het is niet ondenkbaar dat de kerk in Europa (en in Amerika?) terminaal is en haar einde onder ogen moet zien.”

Volgens de emeritus predikant is een overduidelijk symptoom in deze tijd dat mensen twijfelen aan het bestaan van God. „Het punt is niet zozeer problemen met de kerk als instituut, met de kerk die regeltjes voorschrijft, met de kerk die aan achterhaalde standpunten vasthoudt of met de kerk die star is in liturgische zaken. Juist kerken en gemeenten die heel liberaal zijn, zien hun ledental het hardste slinken.”

De kerk zou te ver van de moderne samenleving afstaan, is een ander geluid dat dr. Prosman vaak hoort. „Deskundigen beweren dat de kerk zich niet weet te presenteren. Ze spreekt niet de taal van deze tijd. De mensen hebben een beeld van de kerk van vijftig jaar terug.”

Toch zoekt de emeritus predikant de oorzaak van kerkverlating niet in misstanden in de kerk, zoals die aan het licht zijn gekomen in de Rooms-Katholieke Kerk. „Massale kerkverlating was er al toen van deze misstanden niets bekend was.”

Zou de schijnbare tegenstelling tussen geloof en wetenschap een oorzaak kunnen zijn dat veel mensen niet meer in God kunnen geloven, vraag dr. Prosman zich af. „Dan denk ik niet alleen aan de discussie over schepping en evolutie. Het is veeleer zo dat wetenschap als zodanig het geloof in de weg zit. De meeste christenen redden zich hieruit door geloof en wetenschap van elkaar te scheiden. Dan leef je in twee werelden. Je gelooft, maar zodra je wetenschappelijk bezig bent, zet je je geloof tussen haken. Dan is het niet vreemd dat juist wetenschappers naar een atheïstische levensvisie neigen.”

Een ander serieus probleem is het lijden, stelt de emeritus predikant. Toch lijkt hem dat niet de reden dat mensen afhaken. „Want hoe is het anders te verklaren dat in de eeuwen voor ons het lijden geen reden geweest is om massaal het geloof in God op te geven? En hoe te verklaren dat in landen waar ook nu sprake is van veel lijden –ik denk aan Afrika– het christelijk geloof toeneemt in plaats van afneemt?”

Als we alle mogelijke oorzaken overzien, moet de conclusie zijn dat het niet zo gemakkelijk is om de oorzaak van kerkverlating op het spoor te komen, constateert hij. „Past ons geen zwijgen?”

Volgens dr. Prosman valt het op dat je van kerkverlaters steeds weer hoort dat het geloof ongemerkt uit hun leven verdween. Ze geven geen concrete redenen. „Het zou wel eens kunnen zijn dat het niet alleen waar is dat mensen het geloof verlaten, maar ook dat het geloof de mensen verlaat. Daarom gaat zoiets ook zonder strijd of conflict. Het is bijna iets wat buiten hen omgaat. Omdat het geloof hen verliet, hadden zij in de kerk niets meer te zoeken en verdween God uit hun bestaan. Alleen zo gaan we begrijpen dat kerkverlaters geen reden voor kerkverlating hebben of kunnen bedenken.”

Volgens dr. Prosman is het een gewaagde stelling dat het geloof mensen verlaat. „Het klinkt ons vreemd in de oren.” Hij werkt zijn stelling in De Waarheidsvriend van volgende week uit.