Garzon nam dinsdag plaats aan een kleine tafel in de rechtszaal van het Spaanse hooggerechtshof. De zaal ligt op een steenworp afstand van een andere rechtbank waar hij onder mensenrechtengroepen een sterrenstatus verwierf door de Chileense voormalige dictator Augusto Pinochet en toenmalig al-Qaidaleider Osama bin Laden aan te klagen. Onder de universele jurisdictie (die is gebaseerd op de idee dat sommige misdrijven zo ernstig zijn dat ze overal ter wereld kunnen worden bestraft) is Garzon achter mensen als Pinochet en Bin Laden aangegaan.

De zitting begon met de weigering van de zeven rechters om de zaak te seponeren op grond van de vermeende partijdigheid van de rechter die Garzon in 2010 in staat van beschuldiging stelde. Vervolgens weigerde Garzon vragen van de aanklagers (twee rechtse organisaties) te beantwoorden. Volgens het OM heeft Garzon geen misdaden begaan, maar de Spaanse wet staat doe dat burgers iemand kunnen aanklagen ook al ziet justitie daar geen reden toe.

In Spanje is Garzon een controversiële persoon. Mensenrechtenbewegingen lopen met hem weg, maar veel conservatieven zijn van mening dat hij op zoek is naar publiciteit en zich alleen voor linkse zaken inzet. Veel Spanjaarden denken dat Garzon wordt gestraft voor het open­rijten van oude wonden.

Garzon zei dinsdag dat zijn onderzoek naar een kwestie die meer dan zeventig jaar na het einde van de oorlog nog altijd gevoelig ligt, niets te maken heeft met rechts tegen links. „Dit is geen kwestie van ideologieën”, zei Garzon. „Het gaat hier om honderdduizenden slachtoffers, voor wier rechten niemand is opgekomen.”

Beide kampen begingen gruweldaden in de Spaanse burger­oorlog (1936-1939), waarin rechtse troepen geleid door generaal Franco het opnamen tegen een linkse republikeinse regering, en uiteindelijk wonnen. Maar het regime van Franco (1939-1975) rekende wel af met de anti-Francomilities, die burgers doodden.

Garzon herhaalde zijn standpunt dat onder internationale wetgeving de wreedheden niet kunnen worden beschermd door de Spaanse amnestie­regeling uit 1977. Hij zei dat veel misdrijven die hij onderzocht, zoals verdwijningen, „permanent” zijn omdat de lichamen nooit werden gevonden en nabestaanden hun geliefden nooit hebben kunnen begraven.

Hij benadrukte dat de verdwijningen tijdens de burgeroorlog en in de jaren daarna systematisch waren, en derhalve een misdaad tegen de mensheid zijn. Zijn onderzoek, dat al na een maand moest worden afgebroken, was daarom gerechtvaardigd, aldus Garzon. „Ik deed wat ik moest doen”, zei hij.

Het verhoor van Garzon gistere is voorlopig het enige. Het hof zal vanaf nu slachtoffers van het Francoregime horen, evenals deskundigen op het gebied van mensenrechten.

Reed Brody van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch was dinsdag in de rechtbank aanwezig. „Garzon heeft aangetoond dat zijn beslissing om onderzoek te doen naar de misdaden tijdens het Francotijdperk volledig werd ondersteund door internationale wetgeving. Maar het spektakel met een rechter als crimineel, die zijn onderzoek naar marteling, moorden en verdwijningen moet rechtvaardigen, is op zichzelf al een aanval op de mensenrechten en de onafhankelijke rechtspraak”, aldus Brody.