Kleine Klee groeit op in een muzikale Zwitserse familie maar kiest, ondanks zijn vaardigheid op de viool, voor beeldende kunst. Hij studeert schilder- en tekenkunst in München, zowel aan een particuliere tekenschool als aan de academie. Hij kan zijn draai op die instellingen echter niet vinden en verlaat de opleiding zonder die af te maken.

Als hij in 1902 zijn kindertekeningen terugvindt, wordt hij geraakt door de kinderlijke eenvoud. Er gaat een knop om, kunstenaar Paul Klee is geboren.

”Klee en Cobra. Het begint als kind” (zie tekst onderaan deze pagina) is dan ook de titel van de internationale tentoonstelling in het Cobra Museum voor Moderne Kunst in Amstelveen. Zaterdag gingen de deuren open. Els Ottenhof, zakelijk directeur, spreekt van „een hoogtepunt in het 16-jarig bestaan van het museum”. Dankzij samenwerking met het Zentrum Paul Klee in Bern en het Louisiana Museum of Modern Art in het Deense Humlebaek is Amstelveen in de gelegenheid topstukken van Klee te tonen die nog niet eerder in Nederland te zien waren. Vroege kindertekeningen van de kunstenaar bijvoorbeeld die nog nooit Zwitserland verlieten.

Conservator Els Drummen over het doel van de tentoonstelling: „We willen niet voortdurend vergelijkingen maken tussen Klee en Cobra. Zowel Klee als Cobrakunstenaars zijn op zoek naar de innerlijke kracht van het kind.”

Klee maakt kort voor de herontdekking van zijn kindertekeningen een reis naar Rome. De klassieke kunst daar ervaart hij „als een soort vernedering.” Wil kunst op een hoger niveau getild worden, dan moet er radicaal gebroken worden met de tradities, technieken en filosofieën die tot dan toe de kunst bepalen. Zijn kindertekeningen, en die van zijn zoon Felix, spelen daar voor Klee een grote rol in. Hij analyseert, registreert en observeert de wereld van het kind, inclusief de ontwikkeling van zijn zoon Felix die hij nauwkeurig vastlegt. Klees kindertekeningen horen wat hemzelf betreft niet tot zijn oeuvre. De kunstenaar wil niet het kind kopiëren maar kinderlijk ontdekkend werken.

De Nederlandse Cobrakunstenaars snakken na de onderdrukking en de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog naar vrijheid. Die vrijheid vinden ze niet in de bestaande kunststromingen, waaronder het naturalisme en de abstractie. Ze willen experimenteren en met de gevestigde orde breken.

Conservator Drummen: „Voor Cobra is het kind het ongevormde individu buiten de samenleving dat staat voor authenticiteit. Cobrakunstenaars willen met hun werk politieke doelen bereiken. Klee wil de samensmelting, synthese, tussen kind en volwassene zo goed mogelijk vormgeven. Het is voor hem een methode.”

In 1948, acht jaar na het overlijden van Klee, organiseert het Stedelijk Museum in Amsterdam een Paul Klee-expositie. De Nederlandse Cobrakunstenaars komen door deze tentoonstelling in aanraking met zijn werk. Op zoek naar kinderlijke experimentele uitingen, worden ze geraakt door de eenvoudige stijl van de Zwitserse kunstenaar.

Cobrakunstenaars slaan met die kinderlijke stijl een andere weg in dan Klee. Ze gaan expressiever te werk en zijn minder veelzijdig in hun verschijningsvormen vergeleken met de manier van werken van Klee. Op de tentoonstelling hangen ”Moederdier” van Klee en ”Fantastische dieren” van Cobrakunstenaar Constant naast elkaar. Het moederdier ziet er beheerst uit. En zoals bij de meeste werken van Klee is ook de titel veelzeggend. Het werk van Constant is vele malen expressiever en er is ook sprake van meer kleurgebruik.

De tentoonstelling in Amstelveen is opgedeeld in vijf thema’s. Binnen onderwerpen zoals masker, dieren en verbeelding van het kind ontmoet de kunst van bekende Cobraleden de werken van Klee. Drummen: „Hoewel de werken van de kunstenaars onder te brengen zijn in overkoepelende onderwerpen, is bij het thema ”masker” duidelijk te zien dat Klee en Cobra het anders interpreteren. Het gaat Klee om een diepere laag, de drager van het masker heeft iets te verbergen. Cobrakunstenaars zien het meer als een collectieve beeldtaal in mythologisch perspectief. Zeker de Deense Cobra, die vol zit met mythologie en sprookjes.”

Diverse topstukken zijn te bewonderen, zoals “Letter to my son” uit het Tate Britain van de bekende Deense kunstenaar Asger Jorn. Er zijn ruim 130 werken van Klee te zien op de tentoonstelling. Verder zijn Corneille, Constant, Appel, Nieuwenhuys en andere Cobrakunstenaars goed vertegenwoordigd met 120 stukken.

De kunst van Klee en Cobra staat niet op zichzelf. De beelden zijn kinderlijk eenvoudig, maar zijn niet los te koppelen van de achterliggende filosofieën. Daarvan getuigen de manifesten en artikelen van de Cobra, maar ook de naslagwerken en lessen van Klee.

Cobra en Klee delen de fascinatie voor de verbeeldingswereld van het kind; Klee analytisch, Cobra bevrijdend.

De tentoonstelling “Klee en Cobra. Het begint als kind” is tot 22 april te zien in het Cobra Museum voor Moderne Kunst in Amstelveen.
www.corba-museum.nl

Cobra en Klee

Een groep kunstenaars richt in 1948 de internationale Cobragroep op. De naam verwijst naar de landen van herkomst van de oprichters: Copenhagen, Brussel en Amsterdam. De groep wil kunst maken op een niet-academische en niet-westerse manier; geënt op de manier van werken van kinderen, geesteszieken en zogeheten ”primitieven”.

De Zwitser Paul Klee (1879-1940) is, net als veel avant-gardekunstenaars, bijzonder geïnteresseerd in de artistieke creativiteit van kinderen. Zijn stijl is vooral individueel en moeilijk onder te brengen in een stroming.