1. PVV en SP vissen deels in dezelfde vijver.

Dat er verschillen zijn tussen PVV en SP zal niemand betwisten. De PVV is een afsplitsing van de VVD en om die reden schatplichtig aan rechtse, conservatieve denkers, waarbij onder meer de naam van oud-VVD-leider Bolkestein valt te noemen. Dat kan van de SP, die Bolkestein verfoeit als de pleitbezorger van de vrije markt niet worden gezegd.

Dit alles laat onverlet dat PVV en SP beide het overheidsbeleid graag langs de meetlat leggen van ‘het gezond verstand’ en ‘de gewone burger.’ Daar doemt de eerste overeenkomst op, in elk geval retorisch, maar ook inhoudelijk. De bestuurlijke elite de maat nemen, gaat zowel Wilders als Roemer goed af.

Politicologen tenslotte wijzen er steeds vaker op dat het electoraat niet alleen moet worden opgesplitst in links tegenover rechts, of confessioneel tegenover seculier, maar ook in een kosmopolitische groep die optimistisch is over globalisering en een groep die de effecten daarvan vreest. Deze laatste groep is minder op Europa en de buitenwereld georiënteerd, verzet zich tegen de overdracht van nationale bevoegdheden naar Brussel, staat sceptisch tegenover vredesmissies, wijst op de uitwassen van de multiculturele samenleving en is wars van grootscheepse nationale hervormingen.

In dit kiezerssegment komen Wilders en Roemer elkaar wel degelijk tegen, zoals ook blijkt uit cijfers van het onderzoeksbureau BMC aan de vooravond van de Tweede Kamerverkiezingen van 2010. BMC liet zien dat de PVV weliswaar bij alle partijen stemmen wegtrok, maar netto de meeste bij de SP, namelijk 14 procent. Naarmate beide partijleiders vaker in het openbaar de degens kruisen, wordt dat deel van hun gemeenschappelijke electoraat dat door de gedoogrol van Wilders is gaan twijfelen over de mate waarin hij zijn beloften kan verzilveren, zich sterker bewust van de keuzemogelijkheid.

2. Roemer kan Wilders de baas.

Verbaal is Wilders ijzersterk. GroenLinksleidster Sap dacht de PVV-leider bij de algemene beschouwingen na de laatste Prinsjesdag te kleineren door opzichtig een stekker in een stekkerdoos te steken en er weer uit te halen. Die manoeuvre moest uitbeelden dat Wilders diep in zijn hart echt wel inzag dat hij op het verkeerde paard had gewed door de VVD/CDA-coalitie te gaan gedogen, maar dat het hem ontbrak aan moed om het gedoogakkoord op te zeggen. Met de opmerking ”Volgens mij heeft de stekker er bij u nog nooit ingezeten”, waarmee Wilders leek te suggeren: ”Volgens mij zit er bij u een draadje los”, of ”U heeft nog nooit regeringsverantwoordelijkheid gedragen” zag Wilders echter kans Sap te kleineren, hoe dan ook precies het omgekeerde van wat zij had beoogd.

PvdA-leider Cohen is te consensusgericht en te bezonken om Wilders ad rem van repliek te dienen. Daardoor golven Wilders’ verbale schimpscheuten vaak, zonder dat hij weerwerk levert, over hem heen.

SP-leider Roemer daarentegen heeft in menig debat al indruk weten te maken als kampioen van de one-liner. Als hij (oud)-VVD-leiders wil herinneren aan hun aandeel in het ontstaan van de schuldencrisis noemt hij de liberalen spontaan voormalige pyromanen, „die zichzelf nu promoten als de nieuwe brandweercommandant.” Het is niet voor niets dat Wilders tot nu toe heeft nagelaten een-op-een stelling tegen Roemer te nemen. Zo’n duel weet hij, anders dan wanneer hij tegenover Cohen staat, niet automatisch te beslechten in het voordeel van de PVV.

3. Door te gaan concurreren met Roemer moet Wilders zijn strategie aanpassen.

Als Wilders de PvdA aanvalt, richt hij zich vaak op het beleid van kabinetten, waarin de PvdA meeregeerde. Er is al gauw een voormalig PvdA-bewindspersoon te vinden die zijn of haar naam heeft verbonden aan een wetsvoorstel dat achteraf bekeken anders is uitgepakt dan vooraf door de PvdA werd beoogd.

Omdat de SP nooit regeringsverantwoordelijkheid heeft gedragen, werkt die strategie bij Roemer niet. Wat resteert, is op zoek gaan naar zwakke plekken in SP-verkiezingsprogramma’s, of het stemgedrag van de partij van Roemer in de Tweede Kamer becommentariëren. Om daar een ongenuanceerd zwart-wit verhaal aan op te hangen, is echter makkelijker gezegd dan gedaan.

IJzersterk was de sneer die Wilders vandaag uitdeelde aan het adres van de SP dan ook niet te noemen. Een voorbeeld is Wilders’ aantijging dat de SP geen hogere strafmaat voor zware criminelen wil. Bij nader inzien bleek dat die conclusie was gebaseerd op de bezwaren van de SP tegen de invoer van verplichte minimumstraffen. Daar valt nogal wat op af te dingen; bijvoorbeeld dat de SP maatregelen waarmee langs andere weg hetzelfde wordt beoogd wel steunt, zoals bijvoorbeeld het inperken van de mogelijkheid om taakstraffen op te leggen of het vaker en ruimer ontnemen van door criminele activiteiten verkregen vermogen.

Ook Wilders’conclusie dat Nederland met de SP aan de macht Europeser zou worden, overtuigt niet. De SP heeft zich juist als geen ander verzet tegen meer macht voor Brussel. In de strijd tegen de zogeheten Europese grondwet gaf de SP daarvan openlijk en voor een ieder hoor- en zichtbaar blijk.

4. Roemer zet de schijnwerper op Wilders’ aandeel in de forse bezuinigingen.

Eén knap staaltje debatteren, gaf Wilders vandaag nog ten besten. Zijn inschatting dat het „fity-fifty” is dat hij, VVD en CDA komend voorjaar overeenstemming bereiken over een extra pakket bezuinigingsmaatregelen van 7 miljard euro werd door sommige media opgepikt als belangrijk nieuws. Dat was ook precies wat Wilders beoogde. Door de spanning over het welslagen van de onderhandelingen op te voeren en een kabinetscrisis in het vooruitzicht te stellen, presenteert hij het bereiken van een akkoord als doel op zich. Hoe meer aandacht er bij de presentatie van het akkoord is voor ‘de kabinetscrisis die er net niet kwam’ des te minder aandacht voor de inhoud en de uitwerking ervan.

Zo gemakkelijk zal Roemer Wilders nu echter niet meer laten wegkomen. Elk door de PVV gesteund wetsvoorstel dat een breuk impliceert met het PVV-verkiezingsprogramma wordt door het wetenschappelijk bureau van de SP minutieus geregisteerd. Bij de beladen discussies over de bezuinigingen op het persoonsgebonden budget, afgelopen najaar, kreeg PVV-Tweede Kamerlid Agema er vanaf de publieke tribune al stevig van langs.

Werd de speelruimte van het CDA in deze onderhandelingen al ingeperkt door het vrijdag verschenen rapport van de strategische CDA-beraadgroep; ook Wilders heeft nu zo zijn punten, waarop hij beter niet al te veel kan inleveren, zonder opnieuw als verbreker van verkiezingsbeloften te worden weggezet. Zo bekeken weet de SP de verhoudingen tussen de coalitiepartners nu al op scherp te zetten, nota bene met gunstige peilingen, waarvan de duur nog onduidelijk is.