Geloof als inspiratiebron voor historicus
David Onnekink is hoofdredacteur van Transparant, het tijdschrift van de Vereniging van Christen Historici (VCH). Het blad krijgt een nieuwe vormgeving, die vanaf deze maand wordt verzorgd door de Erdee Media Groep.
Wat gelooft u? Dr. David Onnekink kreeg de vraag tijdens een college. „Ik zei tegen de student: „Ik maak eerst het college af, dan praten we daarover.” Als historicus houd ik me aan de wetenschappelijke regels. Maar studenten mogen van mij weten dat ik christen ben. Christelijke studenten mogen weten dat ze hun geloof en studie goed kunnen combineren, en zouden wat dat betreft wel wat meer lef mogen hebben.”
Hij geeft college aan de Universiteit Utrecht over de godsdienstoorlogen, de Stuarts in Engeland, over islam en christendom en over de Vrede van Utrecht van 1713. Vooral de oudere geschiedenis, de zogeheten vroegmoderne tijd, boeit hem – zeg maar de periode van de Reformatie tot de Franse Revolutie en de verlichting. Zelf studeerde Onnekink ook in Utrecht. Inspirerend vond hij zijn scriptiebegeleider Johan Aalbers, een „heel erudiet en enthousiast man.” Onnekink verdiepte zich in de diplomatieke betrekkingen tussen landen in de vroegmoderne tijd. Hij verbleef een aantal jaren in Engeland. Eerst in York, „een fantastische plek waar de stadsmuren nog van overeind staan”, later in Edinburgh en Londen. In de Britse hoofdstad werkte hij aan zijn proefschrift onder begeleiding van de befaamde historicus Jonathan Israel. Onnekinks proefschrift (Ashgate Publishing, 2007) ging over de loopbaan van Hans Willem Bentinck (1649-1709), vertrouweling van koning-stadhouder Willem III en waarschijnlijk de invloedrijkste politicus aan diens hof. De studie werd lovend ontvangen. Het wetenschappelijk tijdschrift Renaissance Quarterly sprak van „an important book about an important man.”
Diplomatieke betrekkingen tussen Engeland, de Republiek en Frankrijk, waren die een kwestie van puur machtspolitiek? Onnekink verzet zich tegen die gedachte. „De Glorious Revolution van 1688 werd verdedigd op basis van de protestantse godsdienst. Veel historici zeggen: Dat is gewoon machtspolitiek geweest. Godsdienst was de propaganda voor die machtspolitiek. De laatste tijd zijn er nieuwe perspectieven opgekomen die tegen deze visie ingaan. Ik hoop volgend jaar een boek gereed te hebben waarin ik zo’n nieuw perspectief laat zien. Een belangrijke vraag is: Welke verhalen worden er verteld om het politieke handelen te legitimeren en vorm te geven? Tegenstanders van de Franse koning Lodewijk XIV betichtten hem ervan een universele monarchie te willen vestigen. De vraag is dan hoe zo’n ideologie verbonden was met de godsdienst en met de buitenlandse politiek.”
Hoe kijkt u vanuit uw onderzoek naar de huidige relatie tussen politiek en godsdienst in Nederland?
„Ik ben terughoudend in het geven van mijn mening over actuele debatten. Mijn taak als historicus zie ik vooral in het mensen bewust maken van hun godsdienstige wortels. Aan studenten maak ik duidelijk op welke manier godsdienst een rol speelt in het oorlogsrecht en in de internationale verhoudingen. Dan merk je dat er over de islam het idee bestaat van een gewelddadige, fanatieke religie waar niet mee te praten valt. Veel historici reageren spastisch als religie ter sprake komt in de internationale betrekkingen. Je ziet ook een andere kant: agnostische collega’s die negatieve clichés over het christelijk geloof weerleggen. Dat is fascinerend. Mijn rol als historicus is studenten bewust te maken van onze eigen christelijke wortels. Vanuit dat bewustzijn heb je meer begrip voor landen waar religie en politiek nog nauw verbonden zijn.
Hoewel ik een voorstander ben van de scheiding van kerk en staat, betekent dit voor mij niet dat het christelijk geloof helemaal uit de hedendaagse politiek moet verdwijnen. Daartegen zou ik sterk ageren. Er bestaat een soort verlichte mythe, die teruggaat tot de zeventiende eeuw en die ons wil doen geloven dat godsdienst een aparte sfeer is, een plek naast en tegenover de seculiere sfeer. De theoloog Cavanaugh heeft laten zien dat religie in deze zin helemaal niet bestaat. Religie is niet in een hok te stoppen, ze doortrekt het hele leven. We trappen allemaal een beetje in deze verlichtingsmythe.”
Op welke manier bent u bij Transparant betrokken geraakt?
„Ik ben lid van de VCH sinds ik in 1990 ging studeren. In 2001 ging ik werken aan de Universiteit Utrecht. In de vakgroep ontmoette ik Beatrice de Graaf, die al bij de vereniging betrokken was. Zij vroeg mij of ik in de redactie wilde. Sinds 2010 ben ik hoofdredacteur, als opvolger van Ton van der Schans.”
Wat betekent het contact met medechristenhistorici voor u?
„Het is een netwerk waarin ik me erg thuis voel. Diversiteit is het sleutelwoord. Als VCH propageren wij geen specifieke methode van geschiedschrijving. Zelf vermijd ik een term als ”christelijke geschiedschrijving”. Als je het aan mij vraagt is die er niet. Christelijke geschiedschrijving, daar voel ik me te klein voor. De Britse historicus Butterfield heeft gezegd: In m’n eigen leven is het al moeilijk genoeg om de voorzienigheid van God te ontdekken. Wie ben ik dan om dit in de wereldgeschiedenis te doen? Het christelijk geloof is voor mij een bron van inspiratie, van waaruit je het vak beoefent, het stuurt de keuze van je thema’s. In Nederland zijn we bijvoorbeeld verwend met een prachtige reformatiegeschiedenis. Maar de VCH kent verschillende bloedgroepen, andere collega’s denken er weer anders over. Er is een netwerkdag waarop we elkaar ontmoeten. Dat werkt erg goed.”
De vormgeving van Transparant wordt ondergebracht bij de Erdee Media Groep. Wat gaat hierdoor veranderen?
„Geschiedenis is belangrijk in de EMG-achterban. Het is voor de VCH een strategische keus om het blad hier onder te brengen. EMG kan ons helpen met het zoeken naar nieuwe doelgroepen. We hebben nu 300 abonnees, en zouden dit binnen één of twee jaar graag verdubbelen, bijvoorbeeld door meer studenten aan te trekken. Daarnaast heeft EMG veel ervaring in het maken van tijdschriften. De vormgevers hebben voor Transparant fantastisch werk gedaan. Er komen naast artikelen kortere rubrieken. En in plaats van zwart-witfoto’s komen er kleurenfoto’s. De nieuwe lay-out ziet er vlotter uit.
De overstap betekent overigens niet dat we ons uitsluitend in de EMG-achterban willen profileren. De redactie van Transparant blijft onafhankelijk, en wil graag alle kanten opkijken. De VCH is protestants in de brede zin van het woord.”
