De scheepsramp van vorig weekend voor de kust van Italië veroorzaakt een golf van afschuw. Mogelijk zeker dertig opvarenden vinden de dood, nadat het kolossale, hagel­witte cruiseschip de rotsen van Isola del Giglio raakt, lek slaat en kapseist.

Het optreden van de kapitein tart –voor zover vaststaat– elke beschrijving. Francesco Schettino wijkt niet alleen af van de vaarroute, hij weigert alarm te slaan, laat de evacuatie voor wat ze is en negeert bevelen van de kustwacht.

Bovendien stapt de kapitein van boord terwijl de reddingsoperatie op de Concordia (290 meter lang, 35 meter breed) in volle gang is en er zich nog passagiers en bemanningsleden aan boord bevinden. De politie arresteert Schettino op verdenking van meervoudige dood door schuld.

„Onvoorstelbaar en onbegrijpelijk”, reageert chief enigeer Jaap Wisse (64) vanuit Peru aan boord van de Prinsendam (204 meter lang, 32 meter breed) op het optreden van de kapitein van de Concordia. „Ongelooflijk stom.”

De hoofdwerktuigkundige –„een hoge functie”– werkt direct onder de kapitein. „Ik heb vier strepen, de kapitein vier en een half. De kapitein is gezagvoerder op de brug, ik op het onderschip. Vergelijk het met een burgemeester en een wethouder in een gemeente.”

De Zeeuw werkt al vier decennia voor de Holland-Amerika Lijn (HAL). Wisse bezocht meer dan 500 havenplaatsen in 149 verschillende landen. „Ik heb alle delen van de wereld gezien. Behalve Noord-Korea en Libië. Maar daar wil je ook niet naartoe.”

HAL en Costa Cruises (eigenaar van de gekapseisde Concordia) zijn beide dochterondernemingen van Carnival Corporation. Dit Amerikaanse beursgenoteerde bedrijf vervoert jaarlijks 8,5 miljoen passagiers op pakweg 100 cruiseschepen.

Wisse loopt net de haven van Pisco binnen. De doorgewinterde zeeman maakt een cruise van 68 dagen naar Antarctica. Aan boord bevinden zich 480 bemanningsleden en 780 vooral oudere, Amerikaanse passagiers. „De gemiddelde leeftijd schommelt rond de 70.”

Antarctica is „onbeschrijfelijk” mooi, weet hij na vier Zuidpoolcruises. „Het samenspel van water, sneeuw en ijs is als een symfonie. Elke foto die je maakt is een teleurstelling. En die pinguïns… Dit moet je met eigen ogen hebben gezien.”

Aan een idyllische cruise kan echter ruw een eind komen, zo bleek tijdens de desastreuze trip van de Concordia in Italië. Passagiers op de Prinsendam volgen, vanaf de andere kant van de wereld, het nieuws over de ramp via CNN op de voet. Evenals de bemanning. „We zijn met stomheid geslagen. Dit hadden we niet voor mogelijk gehouden.”

Volgens Wisse is een brand aan boord „het ergste” wat een schip op volle zee kan overkomen. „Zoiets kan echter een keer gebeuren. Maar dat een schip op deze manier op de rotsen kan lopen en lekslaan, is nooit in ons opgekomen. Dit is onbestaanbaar.”

De ‘vierstreep’ vraagt zich af waarom het schip deze route heeft afgelegd. „Via Live Ships Map op internet kun je precies zien volgens welke lijn de Concordia heeft gevaren. Het schip koerste recht op het eiland af. Ze zaten veel te dicht onder de kust. Een kapitein vaart normaal gesproken nooit op 200 meter uit de kust als hij 2 zeemijl tot zijn beschikking heeft. Dat doe je niet.”

De Italiaanse kust staat bekend als gevaarlijk, benadrukt de maritieme rot in het vak. „Het gebied zit vol rotsen. Die liggen daar al duizenden jaren en zijn al honderden jaren bekend. De kapitein had dat moeten weten. Daar moet je dus ver bij uit de buurt blijven.”

De verklaring van de Concordia­kapitein dat dé rotspartij niet op de zeekaart staat, overtuigt Wisse niet. „Hij móét de rotsen op de kaart hebben kunnen zien. Staan ze er toch niet op, dan beschikt hij over verouderde exemplaren. Maar daarmee is hij nog schuldig. Het is zijn wettelijke plicht om actuele kaarten aan boord te hebben.”

De kapitein zou –volgens sterke aanwijzingen– van zijn koers zijn afgeweken om een ”zeemansgroet” aan Giglio te brengen. De groet zou een gebaar zijn naar de hoofd­kelner, afkomstig van het eiland, die een zieke collega verving. „Ik kan me toch niet voorstellen dat hij heeft willen zwaaien naar de wal…”, reageert Wisse vertwijfeld op dit mogelijke plichtsverzuim. „Je gebruikt een schip van 550 miljoen euro toch niet als speeltje?”

De kapitein had via zijn dieptemeters moeten constateren dat het cruiseschip ondiep water binnenliep. De apparatuur op de Concordia meet echter alleen de afstand tot de zeebodem, maar ‘kijkt’ niet vooruit en opzij. „Dan nog had hij moeten zien dat de diepte terugliep.”

Een rotspunt heeft het cruiseschip over een lengte van 70 meter lek gescheurd, constateert Wisse met afschuw. „Wellicht zijn daar collega’s van ons, in de machinekamer, bij omgekomen. Ik kan me levendig voorstellen hoe zij zich, opgesloten in het ruim, hebben gevoeld. Ze moeten de rots op zich af hebben zien komen, dwars door de scheepswand heen.”

Het uit 2005 daterende cruiseschip bestaat uit meerdere waterdichte compartimenten. „Bij de Concordia moeten er drie zijn volgelopen”, analyseert Wisse. „Zo’n schip is erop gebouwd dat het nog blijft drijven als er twee compartimenten vol water staan.”

De Zeeuw heeft „het sterke vermoeden” dat de waterdichte deuren tussen de compartimenten –tegen de regels in– niet afgesloten zijn geweest. „Op de Middellandse Zee mogen deze deuren open zijn. Bevindt het schip zich echter in een gebied met rotsen, dan moeten ze worden gesloten”, zo citeert hij de voorschriften van de maatschappij. „De kapitein is daarvoor verantwoordelijk.”

Uit vrijgegeven gesprekken tussen de kustwacht en de kapitein blijkt dat Schettino direct na de ramp de controle over het schip volledig kwijt is. Hij luistert niet, functioneert niet. „Ik vermoed dat hij op dat moment in een shock verkeerde. Niet verwonderlijk. De man is ook niet achterlijk en realiseert zich dat hij iets bijzonder doms heeft gedaan. Hij heeft het leven van meer dan 4200 opvarenden ernstig in gevaar gebracht. Zijn carrière ligt aan diggelen.”

Wisse kan zich voorstellen dat de kapitein de controle is kwijgeraakt. Toch noemt hij het „onacceptabel” voor een kapitein. „Je mag van een ervaren kapitein verwachten dat hij leidinggeeft. Het is zijn morele plicht het schip niet vroegtijdig te verlaten. Dat kun je van hem eisen.” Wisse wil echter voorzichtig zijn, omdat het te prematuur is voor definitieve oordelen. „Als alles klopt wat er wordt gezegd en geschreven, dient zo iemand nooit meer als kapitein te varen.”

De hoofdwerktuigkundige noemt de scheepsramp „beangstigend.” De vraag is: waarom daar wel en hier niet? „Het kan ons dus ook overkomen. Of het ongeluk moet volledig een menselijke fout zijn. Maar dan nog.”

Op de Concordia moet tijdens de ramp „totale paniek” zijn uitgebroken. „Zeker omdat het licht is uitgevallen. Stel je maar voor: aan boord bevinden zich hele gezinnen. Vaders en moeders hier, kinderen daar. Mannen zijn hun vrouw kwijt, vrouwen missen hun man. Je kunt je daar geen voorstelling van maken.”

Op de Prinsendam is het kapseizen van de Concordia het gesprek van de dag, ook al bevindt het Nederlandse cruiseschip zich aan de andere kant van de wereld. „Passagiers informeren naar de veiligheid bij ons aan boord. Waar zijn de reddingsboten? Waar moeten we ons melden bij een calamiteit?” Onrust onder de opvarenden is er niet uitgebroken.

De Holland-Amerika Lijn ziet nog geen aanleiding om de veilig­heidsmaatregelen op schepen aan te scherpen. Elk jaar inspecteren twee man acht dagen lang alle procedures en apparatuur aan boord. Verder houdt de bemanning elke week een wettelijk verplichte oefening, waarbij de reddingsboten naar beneden worden gelaten. „Veiligheid staat hoog in het vaandel. Van iedere passagier staat zwart op wit of hij met krukken, rolstoel of rollator komt.”

Volgens sommige overlevenden zouden passagiers op het gekapseisde cruiseschip geen veiligheidsinstructie hebben gehad. Wisse wijst erop dat hier strikte, internationale richtlijnen voor gelden. „Alle passagiers moeten, binnen 24 uur nadat ze aan boord zijn gegaan, een veiligheidsinstructie krijgen.”

Opvarenden zijn daarbij verplicht zich te melden bij de reddingsboten. „We checken daarbij alle passagiers, om er 100 procent zeker van te zijn dat iedereen er is. Iemand die niet komt opdagen, krijgt een brief van de kapitein. De passagier moet een verklaring afleggen waarom hij er niet was.”

Wisse vindt het „absoluut verantwoord” om met 4000 of soms zelfs 7000 passagiers op één schip het ruime sop te kiezen. „De veiligheidsmaat­regelen zijn ongekend. Ik heb me in veertig jaar nooit één minuut onveilig gevoeld.”

Voorwaarde is wel dat een schip beschikt over een capabele bemanning. „Je moet een kapitein hebben die zijn verstand gebruikt. Niemand heeft iets aan een piraat. Elke kapitein krijgt daarom een zware opleiding. En om de zoveel jaar verplichte bijscholing. Pas als je een jaar of vijftien gevaren hebt, mag je zo’n post op een cruiseschip bekleden. Daarom is het zo onbegrijpelijk dat het op de Concordia zó mis kon gaan.”

Zondags naar de kerk in de bioscop

Cruiseschepen staan niet direct bekend om hun christelijke uitstraling. Integendeel.

De vorig weekend gekapseisde Costa Concordia beschikt bijvoorbeeld over 2000 vierkante meter entertainment aan boord: een theater, bars, een bioscoop, pokerrooms, een gokhal. Geen omgeving om veel christenen te verwachten.

Toch vaart hoofdwerktuigkundige Jaap Wisse, lid van de Gereformeerde Gemeenten, al veertig jaar op cruiseschepen van de Holland-Amerika Lijn. „De focus bij ons ligt op varen. Genieten van de natuur en bezoeken van havens staan voorop. Om elf uur ’s avonds is het hier stil aan boord. Dat is een groot verschil met kortere cruises. Daar draait het vaak om feesten.”

Cruiseschepen gaan doorgaans niet voor anker op zondag. Voor Wisse is het echter geen vraag of dit werk verantwoord is. „Ik ben zeeman”, benadrukt hij. „Varen hoort bij dit vak. Michiel de Ruyter voer ook op zondag naar Indonesië.” De zeeheld maakte echter geen pleziertocht. De hoofdwerktuigkundige vindt dat geen steekhoudend argument. „Wat is plezier?” Wisse wijst op de overeenkomsten tussen een cruiseschip en een hotel. „Dan zouden we ook geen hotelovernachting meer kunnen boeken of een hotel runnen.”

De Prinsendam heeft een rabbi, een pastoor en een predikant aan boord. „Elke week zijn er verschillende kerkdiensten in de bioscoopzaal. Het kerkbezoek loopt wel terug, net als op de wal.”

Wisse wijst erop dat hij de zondag naar eigen idee kan invullen. „Ik zet zondags mijn computer aan en luister online mee met de diensten in de gereformeerde gemeente van Vlissingen. Een zuiver geluid uit de speakers.”