Sinds hun eerste ontmoeting, in de zomer van 1989 in Chicago, waren Barack Obama en Michelle Robinson het over één ding eens: de wereld van de politiek en de overheid was niet het juiste werkterrein voor Michelle. Dat verklaarde haar diepgewortelde vrees voor de ambities van de man die later haar echtgenoot zou worden.

Nog altijd worstelt het paar met de wetenschap dat ze president en first lady van Amerika zijn. Vooral Michelle. Tot op de dag van vandaag zegt ze tegen haar man, als ze hem achter het bureau aantreft waar ooit John F. Kennedy zat: „Wat doe jij daar? Weg uit die stoel!”

Barack zag dezelfde problemen in de politiek als Michelle. Maar dat was voor hem juist de reden om erin te stappen. „Hij geloofde in zijn eigen talenten en bijzonderheid; hij wist zeker dat de gangbare regels voor hem niet zouden gelden”, schrijft Jodi Kantor in haar onlangs verschenen boek ”Barack en Michelle”.

Strijd

De journaliste van The New York Times schetst van binnenuit het dagelijks leven van het presidentiële echtpaar. Ze interviewde de Obama’s en had gesprekken met meer dan 200 anderen: stafleden van het Witte Huis, vrienden en kennissen van Barack en Michelle en leden van het Congres. Uit het boek komt een beeld naar voren van een voortdurende strijd tussen de eisen die het hoogste politieke ambt in de Verenigde Staten meebrengt en de vurige wens om een zo normaal mogelijk leven te leiden.

Dat begon al in januari 2009, toen het echtpaar officieel zijn intrek in het Witte Huis nam. Na de festiviteiten rond de inauguratie van Barack Obama als 44e president van de Verenigde Staten maakte een vriendin Barack Obama erop attent dat hij de volgende ochtend in het Witte Huis wakker zou worden. „Die opmerking drong niet echt door. Nadat hij twee jaar onderweg was geweest om campagne te voeren, kon hij vrijwel overal slapen, antwoordde hij.”

„Ja, maar je beleeft je eerste ochtend in het Witte Huis maar één keer”, probeerde de vriendin nog eens. „Je hebt gelijk”, zei Obama glimlachend. Kantor: „Hij draaide zich om en ging naar boven. Maar er was één probleem: hij had geen idee waar hij naartoe moest.”

Die vervreemding bleef de afgelopen drie jaar tekenend voor de manier waarop de Obama’s tegen het leven op presidentieel niveau aankeken. Diverse keren liet Barack zich ontvallen dat hij uitzag naar een terugkeer in de ‘gewone’ burgermaatschappij, zodat hij rustig in zijn eentje naar de boekhandel kon gaan. „Natuurlijk volstrekt onrealistisch”, aldus een voormalige medewerker.

Thuis eten

Om een enigszins normaal gezinsleven mogelijk te maken, stelde Obama een voor een Amerikaans staatshoofd ongebruikelijke regel in. Hij weigerde meer dan twee avonden in de week niet met zijn vrouw en dochters te eten, bijzondere omstandigheden daargelaten. Het Witte Huis sloeg namens de president vrijwel alle uitnodigingen voor diners of gala’s af en veel reizen werden niet eens aan hem voorgelegd, omdat zijn staf wist waartoe hij bereid was.

Barack Obama had dan ook wel het nodige in te halen. Tijdens 
zijn ambtsperiode als senator van Illi­nois, maar vooral tijdens de twee jaar van campagne voeren, had hij meer telefonisch contact met Michelle gehad dan dat hij haar daadwerkelijk had gezien.

Hoewel Michelle Obama haar scepsis ten aanzien van het politieke bedrijf tot op de dag van vandaag heeft behouden, paste ze zich verrassend snel aan haar nieuwe rol in het Witte Huis aan. Ze speelde binnen de kortste keren zo’n grote rol in het ambtelijk functioneren van haar echtgenoot, dat Jodi Kantor in een interview met de Britse krant The Guardian vorige week verklaarde: „Barack Obama zou geen president zijn zonder Michelle.”

„In het openbaar liet de first lady zich heel weinig inhoudelijk uit over het werk van haar man. Maar ze volgde alles op de voet.” Van buitenlands beleid had ze niet veel kaas gegeten. „Maar Michelle Obama wist wel en gaf veel om wat er in de Verenigde Staten gebeurde en ze gaf ook enorm veel om de manier waarop het Witte Huis functioneerde: hoe haar man alles doorstond, hoe alles intern werkte, hoe de regering met het publiek communiceerde.”

Ze kende de introverte en analytische houding van Barack als geen ander, en sprak hem dikwijls aan over zijn manier van communiceren. „Zal ik je eens wat zeggen? Dat kan de mensen niet schelen”, voegde ze hem eens toe, toen hij de details van een wetsvoorstel uiteen zette. „Dít kan de mensen wat schelen.” Waarop ze een meer basale, begrijpelijke behoefte van het Amerikaanse volk beschreef.

Adviezen

Hoewel Obama zijn gezinsleven koesterde en regelmatig in het openbaar zijn affectie voor zijn vrouw liet blijken, blijft het onduidelijk hoe serieus hij haar beleidsadviezen neemt. Kantor: „Hij was gecharmeerd van haar betrokkenheid, maar ze was volgens adviseurs niet doorkneed in dergelijke kwesties; ze had de neiging zich al te veel zorgen te maken over wat ze op televisie zag.”

Dat veranderde ingrijpend toen de tussentijdse verkiezingen van 2010 zich aandienden. De Democratische Partij stond in de peilingen op verlies, dus zag de president zich gedwongen persoonlijk campagne te gaan voeren. En daar had hij zijn echtgenote maar al te hard bij nodig.

„Zoals altijd had hij geen zin zijn vrouw op te zadelen met politieke verantwoordelijkheden, omdat hij haar het liefst buiten het strijd­gewoel hield. Maar hij had haar hulp dringend nodig en hij had het verzoek persoonlijk gedaan, aldus een medewerker.”

Michelle schitterde op acht zorgvuldig geregisseerde campagne­bijeenkomsten. Daar was ze niet langer de strenge juriste die ze altijd was geweest. Open vertelde ze over persoonlijke moeilijkheden van de Obama’s. Was het publiek teleurgesteld over de tijd dat haar man in het Witte Huis zat? „Welnu, dat was zij ook. Ze had dezelfde zorgen, ze stond aan hun kant. Maar ze bleef op haar post.”

En, in tegenstelling tot Barack, die in zijn campagne steevast de slogan ”Yes, we can” had gehanteerd, sloot Michelle haar verhaal af met een krachtig ”Yes, we must”. Niet kunnen, maar moeten.

Ander oord

De nederlaag die de Democraten, ondanks de campagne van de Obama’s, leden, zorgde voor een ingrijpende verandering in het Witte Huis. „Na zo lang te hebben gewacht met het reorganiseren van zijn Witte Huis, bouwde Obama het nu binnen de kortste keren om tot een ander oord: meer hiërarchisch, aangepast aan een verdeelde overheid en klaar voor de verkiezingsstrijd van 2012.”

De herverkiezing van Barack Obama tot president van de Verenigde Staten leek lange tijd een vanzelfsprekendheid. Maar in­middels laten de peilingen een ander beeld zien en lijkt het erop dat het zittende staatshoofd alle zeilen moet bijzetten om zijn plaats in het Witte Huis te behouden. Vooral de opkomst van de conservatieve Tea Party en de moeizame debatten in het Congres over de Amerikaanse staatsschuld spelen Obama parten.

Tegen zijn adviseurs zei de president onlangs dat hij vond „dat de Republikeinen zich extremer opstelden dan ooit, dat ze het sociaal contract, de beleidsinstrumenten en voorzieningen waar bejaarden en armen op teerden, totaal wilden ontmantelen.”

Kantor: „Als een Republikein tot president werd gekozen, zei hij tegen hen, zou niets hun meer in de weg staan. De man die ooit beslist geen campagne had willen voeren, bleek verrassend veel zin te hebben in de campagne voor 2012. (…) Hij móést in 2012 winnen, zei hij – hij zag zichzelf als het enige dat tussen het land en de afgrond in stond.”

Afdalen naar de aarde

Al met al biedt het boek van Jodi Kantor een verrassend kijkje achter de muren van het Witte Huis. Met als belangrijkste conclusie, die zij tegen het einde van haar pennenvrucht verwoordt: „Zij was met weinig verwachtingen begonnen en had die vervolgens overtroffen. Hij was begonnen op een veelbelovend hoogtepunt en had sindsdien alleen maar moeten afdalen naar de aarde.”

Boekgegevens

”Barack en Michelle”, door Jodi Kantor; uitg. Atlas, Amsterdam, 2012; ISBN 978 90 450 42541; 368 blz.; € 29,95.