De National Gallery geeft tot 5 februari een totaaloverzicht van schilderijen en tekeningen van Leonardo da Vinci (1452-1519). Samen met werk van tijdgenoten en leerlingen is zijn belangrijkste periode vertegenwoordigd. Zo veel schilderijen van het vernuft uit Vinci, een dorp in Toscane, zijn nog nooit bij elkaar getoond.

De Britse pers is er duidelijk over: iedereen –kunstminnaar of niet– moet zo snel mogelijk naar Londen voor de tentoonstelling ”Leonardo da Vinci. Painter at the Court of Milan”. De marketingstunts van het museum en wereldwijde lof zorgden direct al voor een probleem: daags na de opening van de tentoonstelling waren alle 350.000 kaartjes uitverkocht. Op kaartjes van kunstliefhebbers die zich bedachten, werd tot voor kort 300 euro geboden op eBay.

Terecht, de tentoonstelling is er een van wereldformaat. Meer dan zestig schilderijen en tekeningen van de meesterschilder worden getoond, onder andere afkomstig uit gerenommeerde museale en particuliere collecties uit New York, Parijs, het Vaticaan, Sint-Petersburg, Boedapest, Londen en Krakau.

Leonardo da Vinci is een veelzijdig man. Behalve dat hij uitvinder, musicus en een baanbrekende wetenschapper is, heeft hij grote ambities als schilder. Zijn carrière als kunstenaar vangt aan als hij in 1482 op 30-jarige leeftijd in Milaan aankomt: regerend vorst Ludovico Sforza (”de Moor”) is onder de indruk van Leonardo en stelt hem aan als een van de talentvolle mannen om Milaan tot een voorbeeldstad te maken. De achttien productiefste jaren van Leonardo’s carrière als schilder breken dan aan.

Zijn talent blijft niet onopgemerkt in de stad. De elite is weg van zijn manier van portretteren, waarbij hij zijn gave voor observeren en schilderen combineert door niet alleen het uiterlijk te verbeelden, maar vooral het innerlijk. Zelf zegt hij hierover: „Een goede schilder moet in wezen twee dingen schilderen: de persoon en diens innerlijke staat. Het eerste is eenvoudig, het laatste is moeilijk…” ”De musicus”, een portret van Atalante Migliorotti uit ongeveer 1486, is hier een mooi voorbeeld van. Leonardo schildert de zanger schuin van voren, in een sober opgezet kleurenpalet. Het lijkt alsof Atalante zijn lippen zojuist sluit en zijn bladmuziek laat zakken. Het portret wekt de suggestie dat de schoonheid van de muziek vervaagt met het moment dat de laatste noot geklonken heeft.

Bijzonder is de collectie tekeningen en studies, grotendeels uit de collectie van Hare Majeseit koningin Elizabeth. Da Vinci tekent eindeloos lichaamsverhoudingen, expressies van handen en voeten en stof- en gelaatsuitdrukkingen. Het laat iets zien van zijn ambitie: zoeken naar wat ware lichamelijke schoonheid is.

In ”La belle ferronnière” (genoemd naar de ferronnière, het sieraad op haar voorhoofd) schildert Leonardo een geïdealiseerde vrouw. Volgens de catalogustekst heeft Beatrice d’Este, echtgenote van Ludovico, model gestaan. De dame kijkt schuin naar links en lijkt een luisterend oor te hebben. Met de egale achtergrond en de licht-schaduwwerking in haar gezicht en kleding, maakt de kunstenaar de geportretteerde los van het paneel. Door haar te plaatsen achter een soort muurtje, is het of hij vergelijkingen zoekt met portretten in de beeldhouwkunst.

Op de tentoonstelling is Da Vinci’s religieuze werk ruim vertegenwoordigd. Net als alle schilders uit zijn tijd, maakt hij dit meestal in opdracht van religieuze ordes en de kerk. Bekende voorbeelden zijn ”Maagd en Kind” (ook wel ”De madonna Litta” genoemd), twee versies van ”De maagd van de rotsen” en een portret van Christus als ”Salvator Mundi” (Redder van de wereld).

Het is vooral Leonardo die volmaakte lichaamsvormen en het verbeelden van Gods schoonheid in de schepping –ver boven menselijke maakbaarheid uit– tot doel stelt. Zelf zegt hij hierover dat „we de vormen in de natuur om ons heen pas begrijpen als we de Maker van al deze wonderlijke dingen doorgronden.”

Een prachtig voorbeeld hiervan is de bekende muurschildering ”Het laatste avondmaal” in de refter van het klooster van Santa Maria delle Grazie, die Da Vinci net klaar heeft als vlak voor de eeuwwisseling Franse troepen Milaan bezetten. De National Gallery toont in een bovenzaal een levensgrote kopie, 23 jaar na voltooiing van het origineel gemaakt door Leonardo’s leerling Giampietrino (1500-1550). Oog in oog met dit werk krijgen de duizenden bezoekers die dagelijks langslopen een indruk van het onovertroffen talent van Leonardo da Vinci.

”Leonardo da Vinci. Painter at the Court of Milan” is tot en met 5 februari 2012 te zien in The National Gallery in Londen. Per dag verstrekt de kassa 500 kaarten, die vaak voor 12.00 uur zijn uitverkocht.
 
www.nationalgallery.org.uk