Er klinkt in Zuid-Afrika gemor rond de viering van 100 jaar Afrikaans Nationaal Congres (ANC). Natuurlijk, de partij geniet nog altijd grote aanhang en maakt bij veel Zuid-Afrikanen warme gevoelens los. Feest dus. Maar tegelijkertijd klinkt de vraag of de partij nog wel dezelfde waarden vertegenwoordigt als bij de oprichting in 1912 en onder grote leiders als Albert Luthuli (ANC-leider van 1951 tot 1967 en Nobelprijswinnaar) en Nelson Mandela.

„God van waarheid, vervul Uw beloften”, klonk het op 8 januari 1912 vanuit de methodistenkerk van Bloemfontein met een lied van de zwarte predikant Tiyo Soga. Een groep prominente Afrikaanse leiders was bijeen om een organisatie op te richten die alle Afrikanen in Zuid-Afrika bijeen zou brengen. Stamoudsten, intellectuelen en kerkleiders wilden een vuist te maken tegen blanke overheersing en geweld tegen de inheemse bevolking. Het South African Native National Congress, het latere Afrikaans Nationaal Congres (ANC), was geboren.

De tijd dat het ANC vorm kreeg was er een van toenemende segregatie tussen zwarte en blanke inwoners van het land. In de tweede helft van de 19e eeuw werden op verschillende plekken in Zuid-Afrika diamant en goud gevonden. Grote mijnondernemingen kwamen op, waar veel mensen werk vonden. De economie floreerde als nooit tevoren. Maar de grote rijkdommen van de vondsten vielen enkel toe aan de blanken.

In 1913 kwam er een beruchte wet tot stand, de Landwet, die bepaalde dat Afrikanen geen land mochten kopen, huren of gebruiken buiten bepaalde reservaten. De wet zette veel kwaad bloed en bezorgde het ANC de nodige aanhang. In 1921 ontstond ook de Zuid-Afrikaanse Communistische Partij als oppositiebeweging tegen het blanke bewind.

Honderd jaar na het ontstaan is het ANC in een heel andere positie terechtgekomen: die van leidende partij in Zuid-Afrika. Toch zegt het nog altijd de oude waarden –gelijke rechten voor iedereen– te willen waarmaken. Het thema van dit feestjaar luidt ”Eenheid in verscheidenheid.” „Het thema erkent de verschillende stromingen, invloeden, ervaringen, omstandigheden en mensen die hebben bijgedragen aan onze beweging, die ondanks de verscheidenheid één is gebleven”, verduidelijkt het feestcomité van het ANC op zijn website. President Jacob Zuma onderstreept op dezelfde site dat het in dat spoort verder moet.

Bedorven klimaat

Dat klinkt allemaal mooi, maar het is geen geheim dat er intern juist grote verdeeldheid heerst binnen het ANC. „Party for a divided party” („Feest voor een verdeelde partij”) kopt het gerespecteerde Zuid-Afrikaanse dagblad Mail & Guardian boven een commentaar. „Het ANC is in oorlog met zichzelf”, aldus de krant.

Het dagblad haalt het harde commentaar niet zomaar uit de lucht. Prominente leden, zoals secretaris-generaal Zwelinzima Vavi van de aan het ANC gelieerde vakbond Cosatu, spraken zich openlijk uit over het bedorven klimaat binnen de partij. De fractie zou volgens Vavi gekenmerkt worden door „verdeeldheid, kliekvorming, complotten, laster, roddel, karaktermoord, politieke en zelfs fysieke moorden.” Zuma erkende gisteren ruiterlijk dat de partij wordt geplaagd door tweedracht en „politieke demonen.”

Bekend is de tweespalt tussen Julius Malema, voormalig jeugdleider van het ANC, en Zuma. Malema was nauw betrokken bij de val van de vorige president, Thabo Mbeki, en hielp Zuma mede in het zadel. Later keerde hij zich echter ook tegen Zuma. Het ANC wees Malema vorig jaar dan ook de deur en legde hem een partijschorsing voor vijf jaar op. Malema heeft echter nog altijd vele volgelingen.

Met name onder jonge zwarte Zuid-Afrikanen klinkt er toenemende kritiek op het ANC. „Het ANC heeft volgens mij veel gedaan voor de generatie van mijn ouders”, liet de 26-jarige ondernemer Sifiso Mkwanazi tegenover persbureau AP weten. „Ik denk echter niet dat het ANC voor onze generatie genoeg heeft gedaan.” Hij klaagt over het gebrek aan investeringen in goed onderwijs.

Voor de Mail & Guardian is het geen vraag of het ANC genoeg doet om de leefomstandigheden van de gewone Zuid-Afrikaan te verbeteren. Het dagblad stelt dat de partij de beloftes die Mandela in 1994 bij zijn aantreden als eerste zwarte president deed, niet waar heeft kunnen maken. Goede huisvesting, hoogwaardige gezondheidszorg, ontwikkeling van de armen op het platteland: het is er allemaal niet van gekomen. Integendeel: de werkloosheid groeit. Landbezit is bovendien nog altijd voorbehouden aan een kleine minderheid. „Ze (de zichzelf verrijkende ANC-elite, MW) weerspreekt alle waarden die in 1912 zijn geformuleerd”, stelde de krant onomwonden.

Grote broek

Wat veel Zuid-Afrikaanse opinieleiders tijdens de festiviteiten bovendien tegen de borst stuit is de grote broek die het ANC aantrekt. Zo merkt het populaire dagblad The Star op dat de partij zich te gemakkelijk vereenzelvigt met ”de natie”. Dat is echter achterhaald, aldus de krant. Het ANC heeft rekening te houden met omvangrijke minderheden in het land.

Het verbaast niet dat dit punt ook in de Afrikaner pers wordt gemaakt. „Het verleden van het ANC valt niet samen met dat van het land”, foetert columnist Pieter du Toit in het dagblad Beeld. De partij is bovendien niet meer de beweging die zij was onder leiders als Luthuli, Mandela „en andere grote geesten.” Du Toit schrijft dat het ANC net als de Russische regerende partij Verenigd Rusland feitelijk een „partij van schurken en dieven” is. De partij „wordt gekenmerkt door misdadigheid, corruptie, oneerlijkheid en bedrog.”

Zelfs oud-aartsbisschop Desmond Tutu, een belangrijk strijder tegen apartheid, haalde onlangs stevig naar de partij uit. „Het probleem is dat de ANC’ers ervan uitgaan dat de vrijheid die we vandaag kennen, volledig aan hen te danken is”, gaf hij te kennen. Tutu hekelde het feit dat Zuma in een recente toespraak verzuimde religieuze leiders te noemen als aanjagers van een democratisch Zuid-Afrika. „Er was echter een tijd waarin religieuze leiders de strijd aanvoerden. Het ANC moet weten dat het ons niet kan weggummen.”

Niemand zal ontkennen dat het ANC een bijzonder belangrijke rol heeft gespeeld in de geschiedenis van Zuid-Afrika. Maar, waarschuwt iemand als politiek activist Andile Mngxitama, de partij is momenteel bezig haar geschiedenis te misbruiken. „De geschiedenis wordt gebruikt om te verhullen dat de regering er niet in slaagt om onze mensen basisvoorzieningen te bezorgen. Dat noem ik tragisch”, liet hij tegenover de Vlaamse krant De Standaard weten. Zeker niet alle Zuid-Afrikanen zullen daarom enthousiast meefeesten dit jaar.

Geschiedenis ANC

1912: Een groep invloedrijke zwarte Zuid-Afrikanen richten op 8 januari het Zuid-Afrikaans Inheems Nationaal Congres op. Het SANNC verzet zich onder meer tegen de Unie van Zuid-Afrika, die twee jaar eerder is opgericht door Groot-Brittannië en Afrikaners en die alleen de rechten van blanke burgers beschermt.

1923: Het SANNC krijgt een nieuwe naam, het Afrikaans Nationaal Congres (ANC).

1948: De Nasionale Partij van dr. H. F. Verwoerd wint de verkiezingen en introduceert apartheid, een systeem van rassenscheiding in Zuid-Afrika.

1960: Bij een betoging in Sharpeville komen 69 mensen om het leven door politiegeweld. Het ANC wordt verboden, gaat ondergronds en zweert het geweldloos verzet af. Nelson Mandela is betrokken bij de oprichting van de militaire tak van het ANC, Umkhonto we Sizwe (Speer van de Natie), die een reeks terreuraanslagen uitvoert.

1962/1963: Mandela, Walter Sisulu en enkele andere ANC-kopstukken worden veroordeeld tot levenslange gevangenisstraffen.

1990: De nieuwe president van Zuid-Afrika, F. W. de Klerk, legaliseert het ANC en kondigt de vrijlating van een aantal belangrijke politieke gevangenen, onder wie Mandela, af.

1994: Het ANC wint met 62,6 procent van de stemmen de eerste vrije verkiezingen in Zuid-Afrika. Mandela wordt de eerste zwarte president van het land.

1999: Thabo Mbeki volgt Mandela op als president.

2008: Mbeki wordt door zijn partijgenoten tot aftreden gedwongen na berichten over het beïnvloeden van justitie bij het vervolgen van zijn populistische rivaal Jacob Zuma. Die wordt verdacht van corruptie en verkrachting.

2009: Tijdens de vierde parlementsverkiezingen sinds het einde van de apartheid krijgt het ANC 65,9 procent van de stemmen. Zuma, die inmiddels is vrijgepleit, wordt president.

2011: Julius Malema, de invloedrijke leider van de jongerenafdeling van het ANC en een vroegere bondgenoot van Zuma, kritiseert de regering steeds feller. Die zou te weinig bereiken voor met name arme zwarte Zuid-Afrikanen. Malema eist dat de economisch zeer belangrijke mijnindustrie wordt genationaliseerd en dat blanke boeren worden onteigend.

2012: Op 8 januari viert het ANC het 100-jarig jubileum. Eind dit jaar wordt bekend wie de kandidaat van het ANC wordt voor de presidentsverkiezingen in 2014. Zuma mikt op herverkiezing, maar moet rekening houden met verzet van Malema.