In veel artikelen over de mogelijkheden en gevaren van internet wordt zonder meer een relatie gelegd met de uitvinding van de boekdrukkunst. De onderliggende gedachte lijkt te zijn dat iedere nieuwe ontwikkeling kansen en bedreigingen met zich meebrengt, en dat we -evenals de boekdrukkunst- ook de ontwikkeling en het gebruik van internet moeten accepteren als „een reuzenstap ten hemel en ter hel.” Qua morele afweging zou het gaan om vergelijkbare grootheden. Twee vrij recente voorbeelden in deze krant betreffen het opiniërend artikel van C. Moerman (15-5) en de column van ds. J. P. Boiten (4-7).

De morele vergelijking lijkt me niet alleen onzuiver, maar ook buitengewoon misleidend. De hoge frequentie waarin deze relatie zonder verdere verklaring wordt gelegd en de sterke zeggingskracht die ze schijnt te hebben, motiveerden me om dit artikel te schrijven.

Da Costa
De uitspraak over de uitvinding van de boekdrukkunst komt uit een publicatie van Isaäc da Costa, ”Vijf en twintig jaren. Een lied in 1840”. Letterlijk staat er in regel 226, 227: „Het was een reuzenstap / Ten hemel - en ter hel.” Moerman citeert dus verkeerd als hij het omdraait: „Een stap naar de hel en naar de hemel.” Wie de tekst erbij neemt, merkt dat Da Costa de uitvinding van de boekdrukkunst uitermate positief waardeerde, als een „wonder”, „een vinger Gods”, een teken van Gods nabijheid (r. 220-223). Ik weet niet of ds. Boiten met zijn opmerking dat de boekdrukkunst vroeger door sommigen werd beschouwd als iets van de duivel, ook impliciet verwijst naar Da Costa. Dat is dan in ieder geval niet terecht.

In zijn lied legt Da Costa vervolgens de vinger bij de geest der eeuw. Nadat de boekdrukkunst de Bijbel aan het „verduisterd menschdom” had gebracht, ontstonden er ook negatieve effecten: na ruim 300 jaar wordt de boekdrukkunst misbruikt voor romannetjes en voor revolutionaire geschriften. (In de achttiende eeuw ontstond namelijk de roman en onder invloed van de Verlichting begon een geest van atheïsme en revolutie door Europa te waaien.)

Aanvankelijk zag men de uitvinding van de boekdrukkunst dus als een godsgeschenk. Daarvan zijn verscheidene getuigenissen. Het eerste boek dat gedrukt werd met losse metalen letters was een Bijbel, de zogenaamde Gutenberg-bijbel (1455), gevolgd door vele herdrukken in de vijftiende eeuw. Door de uitvinding van de boekdrukkunst konden de gedachten van de Reformatie zich in het begin van de zestiende eeuw ongekend snel verbreiden.

Het lijkt me niet nodig veel woorden vuil te maken aan de vergelijking met het world wide web. Verreweg de meeste hits binnen het publieke internet betreffen vanaf het begin pornosites. Geestelijk opbouwende sites vormen in het geheel van internet slechts een minuscuul deel, dat later ontstaan is. Ergo, op z’n best: een reuzenstap naar de hel en een ministapje naar de hemel.

Essentiële leegte
Maar er is meer. Waarom was de uitvinding van de boekdrukkunst zo’n ontzaglijke zegen? Omdat tot op dat moment vrijwel niemand beschikking had over de tekst van de Bijbel of over goede boeken. Er was sprake van een essentiële leegte, die door de mogelijkheden van de boekdrukkunst opgevuld werd. Tegenwoordig kan iedereen de beschikking hebben over de Bijbel en over een menigte goede, geestelijke boeken. En op die plaatsen in deze wereld waar dat niet zo is, kan met behulp van eenvoudiger middelen, zoals radio-uitzendingen, Gods Woord worden uitgedragen. Er is dus geen enkele sprake van een gapende leegte die opgevuld wordt, zoals bij de boekdrukkunst het geval was. Kortom, ook wat dit betreft gaat het om niet te vergelijken fenomenen.

Lineair
Het derde punt is misschien nog wel het belangrijkst. Als er achteloos een vergelijking gemaakt wordt met de boekdrukkunst, roept dat de suggestie op dat er niets nieuws onder de zon is. We moeten er een beetje aan wennen, net als toen.

Echter, de bijbelse visie op de wereldgeschiedenis is niet dat alle dingen steeds weer in een andere gedaante terugkomen, maar dat alles zich richt op een zeker en vastgesteld einde: de heerlijke wederkomst van Jezus Christus. De geschiedenis is niet cyclisch, maar lineair! En in het laatst der dagen zal de ongerechtigheid toenemen, de duivel ontbonden worden - en: Zal er nog geloof zijn op aarde?

Vanuit dat perspectief is het misleidend om een klakkeloze vergelijking te maken met de boekdrukkunst. Als we al willen vergelijken, zouden we het zó moeten doen: Wat heeft de opkomst van het world wide web -in vergelijking met de uitvinding van de boekdrukkunst- ons te zeggen over het verloop van de eindtijd in het licht van de bijbelse tekenen der tijden?

i> De auteur is neerlandicus.