Het begon allemaal in 2007, toen Daan Claessen, op dat moment student communicatie en multimediadesign aan de Hogeschool Rotterdam, contact opnam met de gemeente Utrecht. Claessen wilde een driedimensionale digitale reconstructie maken van de Romeinse wachttoren die in de eerste eeuw na Christus in Utrecht werd gebouwd. Niet alleen de buitenkant, maar ook het interieur reconstrueerde Claessen in 3D.

Bouwhistoricus Frans Kipp hielp hem aan de nodige informatie en stelde voor om ook een reconstructie te maken van de Domtoren. Het project smaakte naar meer. Samen met historicus René de Kam, coördinator publieksbereik cultuurhistorie gemeente Utrecht, gingen de twee verder met het in kaart –of beter gezegd: in 3D– brengen van de binnenstad door de eeuwen heen. Inmiddels is een groot deel van het gebied rond het stadhuis digitaal in 3D gevisualiseerd. Sinds gisteren zijn de resultaten voor het publiek te bewonderen, in de hal van het stadhuis. Projecties van het uiterlijk van het stadhuis vanaf 1200 sieren de wanden. Eerst de gotische fase, daarna de renaissancetijd en ten slotte komt de classicistische pui in beeld, de gevel die het gebouw vandaag nog steeds siert.

„Een reconstructie in 3D is een ideale manier om kennis vast te leggen”, vertelt René de Kam. „We hebben een heleboel verschillende bronnen en onderzoeksgegevens, die juist in combinatie met elkaar waardevol voor ons zijn.” En dat is precies waar het in dit project om gaat: het opslaan van gegevens en het combineren van historische bronnen, om zo een nog duidelijker beeld te krijgen van de ontwikkeling van de stad door de eeuwen heen.

Saenredam

Een van die bronnen is een tekening van Pieter Saenredam. Deze zeventiende-eeuwse kunstenaar werd ook wel de meester van het perspectief genoemd. Toch blijkt hij in zijn tekening van de Domtoren uit 1636 de werkelijkheid naar zijn hand te hebben gezet. Uit andere onderzoeksgegevens blijkt namelijk dat de stadskraan –waarmee goederen mee in en uit schepen werden geladen–, bij Saenredam rechts in beeld, in werkelijkheid veel meer naar links stond. Het zou de compositie van het kunstwerk echter niet ten goede komen, en daarom besloot hij van perspectief te wisselen. Eerst tekende Saenredam het stadhuis en het rijtje huizen links in de afbeelding, daarna deed hij een paar stappen naar links, en bracht de toren met de stadskraan in beeld.

Het ”Gezicht op de Stadhuisbrug”, een schilderij van de Dordtse schilder en tekenaar Adriaan Honich (geb. 1643), is daarentegen zo zuiver qua perspectief dat precies duidelijk werd dat de kunstenaar schilderde vanuit de eerste verdieping van het huis Het Gulden Hoofd, aan de overzijde van het stadhuis. Het pand is in 3D ook vanbinnen te bezoeken. Daar is precies te zien waar de schildersezel van Honich gestaan moet hebben.

Gevelstenen

Er is genoeg bewaard gebleven om tot een reconstructie te komen die exact de plaatsen aangeeft van verloren gegane huizen en gebouwen. Bouwtekeningen zijn daarvoor een uitgelezen middel. Maar ook schilderijen uit de zeventiende eeuw, die weer iets vertellen over de stad in de middeleeuwen. De huizen op deze schilderijen zijn inmiddels allang verdwenen, maar kunnen dankzij deze stadgezichten heel goed worden gedateerd. Dit komt doordat bepaalde gevels kenmerkend zijn voor een periode. Sommige gevels stammen al uit de veertiende eeuw.

Het publiek krijgt in het stadhuis vooralsnog alleen de beelden in 3D te zien. „We willen op dit moment vooral laten zien wat we hebben gebouwd in 3D. De bronnen waarop we ons hebben gebaseerd zullen we later nog koppelen aan de 3D-voorstelling”, aldus De Kam. De oorspronkelijke bronnen die gebruikt zijn voor de reconstructie worden niet tentoongesteld. De gevelstenen van de renaissance pui van het stadhuis bijvoorbeeld, zijn te zwaar om uit het Centraal Museum –waar ze op dit moment staan opgesteld– te vervoeren. Daarom zijn er foto’s van de stenen gemaakt. Ook van de schilderijen die gebruikt zijn voor de reconstructie zijn foto’s tentoongesteld. Dit zorgt ervoor dat de aandacht vooral gericht wordt op de 3D-voorstellingen.

Publieksboek

Uiteindelijk moet de stad aan de hand van acht thema’s worden gereconstrueerd: het stadhuis, het Domplein, kasteel Vredeborch, de middeleeuwse stadsverdediging, het klooster, de claustrale huizen –de huizen van adellijke heren die bij de kloosters hoorden, maar niet in armoede leefden–, de verdwenen Salvatorkerk op het Domplein, en de stedelijke ontwikkeling. „Je wilt natuurlijk altijd meer doen”, vertelt De Kam. „Maar vooralsnog zijn dit de thema’s die we nu in kaart willen brengen.”

Ondertussen is De Kam ook nog met een ander project bezig: een publieksboek over de Domtoren. „Een dergelijk boek is nog nooit verschenen. Er komt informatie in over de bouw van de toren, en over de verandering van de romaanse kerk, die er vroeger stond, in de gotische kerk van nu.” Wanneer het boek verschijnt, is goed te zien op bouwdomtoren.nl. Op deze website zijn de verschillende bouwfases van de toren afgebeeld. De eerste fase, 1320-1321, is al in 3D te bewonderen. Als het boek op de markt komt, moeten ook alle zes bouwstadia driedimensionaal op de site te zien zijn.

Volgende week vrijdag komt burgemeester mr. A. Wolfsen de tentoonstelling, die nu al voor het publiek toegankelijk is, officieel openen. Tijdens deze bijeenkomst zal ook de website over de bouw van de Domtoren gelanceerd worden.

Ondertussen zal de voltooiing van het project nog wel enkele jaren voortduren. Binnenkort gaat bouwhistoricus Kipp met pensioen, maar ook daarna zal hij zich nog wel met de werkzaamheden bezighouden, verwacht De Kam. Aan enthousiasme ontbreekt het niet bij het team. En dat is maar goed ook, want „echt klaar is dit werk nooit.”

De tentoonstelling ”Hé 3D, ;)” is tot 27 januari gratis te bezichtigen in het stadhuis van Utrecht aan de Korte Minrebroederstraat 2.
www.bouwdomtoren.nl