De meeste werknemers zullen hun eerste loonstrookje van dit jaar met meer dan gewone belangstelling bekijken. Het is immers het eerste jaar na het aantreden van het kabinet-Rutte dat de bezuinigingen manifest worden, en de gevolgen daarvan voor Henk en Ingrid voelbaar worden.

De eerste berichten geven aan dat de fiscale gevolgen beperkt negatief of zelfs positief zijn. Ik vermoed echter dat dit bericht met de nodige scepsis ontvangen zal zijn. Niet alleen het nettoloon telt, maar ook wat we voor dat loon kunnen aan­schaffen. Allerlei kosten gaan omhoog, niet eens zozeer omdat de inflatie zo hoog is, maar wel omdat de vergoeding van overheidswege omlaaggaat. De verzorgingsstaat doet langzaam een stapje terug.

Het gevoel van scepsis en wantrouwen wordt gevoed door de vooruitzichten. Deze zijn, naar de mens gesproken, niet positief. We zitten in een recessie, het begin van de oplossing van de schuldencrisis ligt nog achter de horizon, de huizenmarkt zit op slot, aan de hypotheekrente wordt gemorreld en ga zo maar door. Allerhande redenen om aan te nemen dat de buikriem verder moet worden aangehaald.

Waar we wellicht het meest aan moeten wennen, is dat vermeende vanzelfsprekendheden wegvallen. De hele Europese gemeenschap kijkt mee hoe Merkel en Sarkozy de schuldencrisis te lijf gaan. Het is daarbij niet eens zo belangrijk wat ze zeggen en doen, maar wel of ze de rust bewaren, de boodschap met overtuiging weten uit te dragen en de gelederen weten te sluiten. Alsof het alleen van hen afhangt.

De dominantie van Europa en de VS in de wereldeconomie verdwijnt, zonder dat een stabiel en algemeen aanvaard alternatief zich aandient. Ons (toekomstige) pensioen blijkt helemaal niet waardevast te zijn. Niet alleen beurskoersen, maar ook huizen­prijzen kunnen dalen. In het verleden was dat ook wel het geval, maar betrof dat veelal een correctie in een overspannen markt. Nu is de neergaande lijn veel lang­duriger en moeilijker te corrigeren. Het valt niet mee om optimistisch te blijven, hoe goed premier Rutte ook zijn best doet.

Laat ik toch een poging doen. Hoe ver grijpt deze crisis in in onze dagelijkse levensomstandigheden? Wat kunnen we nog wel doen? Heel veel, wellicht niet meer dan ons hart begeert (dat was voor de crisis ook al het geval), maar wel meer dan wat we nodig hebben.

Ik herinner me een uitspraak van iemand die op de vraag van een van zijn kinderen of er voldoende eten op tafel stond, antwoordde: „Er is misschien niet genoeg voor ieders begeerte, maar wel voor ieders behoefte.” Daartussen gaapt een groot gat, ook in Nederland anno Domini 2012. Mijn buurvrouw merkte bij het doen van inkopen voor het kerstdiner in de supermarkt bij het zien van de volle winkelwagens al op: „Hoezo crisis?”

Als het erop aankomt, hebben we nog heel veel marge om de broekriem aan te halen. We kunnen wat langer met onze kleren doen, de vakanties wat dichter bij huis vieren, de auto een paar jaar later inruilen enzovoorts. De primaire levensbehoeften (kleding, voedsel, onderdak) zijn niet in gevaar.

Het wegvallen van zekerheden noopt ons tot spaarzaamheid: het aanleggen van buffers voor onvoorziene omstandigheden. Sparen lukt alleen als we niet ongelimiteerd toegeven aan onze begeerten. Een euro die we opzij leggen voor later, kan niet nu besteed worden.

Als het goed is blijft het daar niet bij, maar wordt ook het gebed van Agur (Spreuken 30) ons gebed: „Armoede of rijkdom geef mij niet; voed mij met het brood van het mij bescheiden deel, opdat ik zat zijnde U dan niet verloochene en zegge: Wie is de Heere? Of dat ik verarmd zijnde, dan niet stele en den Naam mijns Gods aantaste.”

Het bescheiden deel ziet op hetgeen God ons toebedeelt, of dat nu weinig is of veel. Spaarzaamheid, hoe verstandig ook, kan nog gepaard gaan met de behoefte aan controle over onze levensomstandigheden; beoefening van het gebed van Agur houdt in dat we dat uit handen geven. Ik wens u een gelukkig nieuwjaar.

De auteur is onderzoeker bij het LEI, een onderzoeksinstituut dat deel uitmaakt van Wageningen Universiteit en Researchcentrum. Hij schrijft deze bijdrage op persoonlijke titel. Reageren? nietbijbroodalleen@refdag.nl