De BBC heeft patent op een serie films die, zonder overdrijving, magistraal genoemd mag worden. De eerste topper in die reeks, uit 2001, is ”The Blue Planet”, met acht afleveringen over de zeeën en oceanen. Nog bekender is ”Planet Earth”, met elf afleveringen, uitgezonden vanaf 2006 en intussen op zeer grote schaal verspreid op dvd. ”Planet Earth” was de duurste documentaire die de Britse omroep ooit had gemaakt en het opnemen ervan nam vijf jaar in beslag.

De beelden zijn voor een groot deel uniek, dankzij de zeer professionele camera’s, die haarscherpe opnames mogelijk maken onder extreme omstandigheden. Aardig aan de films is dat de BBC aan het eind ook een inkijkje geeft in de omstandigheden waaronder de opnames zijn gemaakt.

Bevalling

Na de serie ”Life” in 2009 verscheen twee maanden geleden de jongste loot aan deze stam: 
”Frozen Planet”, sinds vorige week ook te koop op dvd. De loftuitingen over deze productie werden zondag echter wreed verstoord. Wat bleek? Een belangrijke en indrukwekkende scène uit een van de films, de bevalling van een ijsberentweeling, was niet opgenomen langs de ijskappen rond de Noordpool, maar een stuk zuidelijker: in Ouwehands Dierenpark Rhenen.

Vooral de Britse tabloids buitelden over de BBC heen en spraken schande over ”Frozen Planet Scandal”: 8 miljoen kijkers zijn op het verkeerde been gezet door een bevalling in een houten ‘ijsgrot’ bekleed met nepsneeuw. Ook van offi­ciële kant klonk afkeer: John Whittingdale, de parlementariër die het onderzoek leidde naar de afluisterschandalen in Britse media, zei tegen de Mirror dat hij zeer teleurgesteld was, en sprak van misleiding. Tientallen Nederlandse media besteedden er aandacht aan en namen ook de woorden misleiding en trucage in de mond.

Er zit een eigenaardig smaakje aan deze deining. Ieder weldenkend mens beseft dat het levensgevaarlijk en daardoor onmogelijk is om in de buurt van een bevallende ijsberin te komen. De Bijbel spreekt al over een „beer die van jongen beroofd is” als een gevaarlijk beest. Een filmteam dat daaraan begint, zet zijn leven in de waagschaal. De Vlaamse krant De Standaard kopte daarom: ”Hoe zou een cameraman smaken?”

Vanwaar dan die onrust? Die miljoenen kijkers van ”Frozen Planet” zullen toch wel begrijpen dat een deel van de opnames niet in een ijskoude poolzee, maar vanachter een veilig hek is gemaakt? Kennelijk niet – en juist dat is ver­ont­rustend. Het zou toch bij iedereen bekend moeten zijn dat ook in de fraaiste documentaires er onderdelen in scène gezet moeten worden?

De fout van de BBC was niet dat een cameraploeg opnames maakte in een dierentuin, maar dat de omroep dat niet duidelijk heeft meegedeeld aan de kijker. Technisch is het niet zo moeilijk om de illusie te wekken dat de opnames in de natuur zijn gemaakt, en dus is het van belang om er eerlijk over te zijn. Maar de BBC haalde juist de vermaarde presentator en documentairemaker Sir David Attenborough naar voren, om de kijker ervan te verzekeren dat er helemaal geen sprake was van vervalsing.

Het grote publiek gaat er in de regel klakkeloos van uit dat beelden kloppen. Helaas, want dat gaat lang niet altijd op. In dat verband is er nog een interessant nieuwtje rond die nieuwste BBC-documentaire. Ook een tiental tv-netwerken in de Verenigde Staten vreest dat de films erg geloofwaardig overkomen. Zij aarzelen collectief of ze de vorige week verschenen aflevering 7 van ”Frozen Planet” willen uitzenden. Reden? Deze film, ”Op dun ijs”, gaat over de bedreiging van het Noordpoolijs door de opwarmende aarde – en stel je voor dat de Amerikanen zouden geloven dat dat echt waar is? En dat juist in een tijd van presidentsverkiezingen, waar het klimaat een van de gevoelige gespreksonderwerpen is.

Speciaal voor deze omroepen biedt de BBC een deel­pakket aan: ze mogen ook de eerste zes af­leveringen kopen, zonder het alarmerende zevende deel. Jammer, BBC, want het waarheidsgehalte van dit deel is helaas hoog.

Evolutietheorie

De kwestie roept meteen herinneringen op aan weer een andere BBC-serie, ”Life of Mammals”, die in 2007 door de Evangelische Omroep is uitgezonden. De EO had daarbij allerlei verwijzingen naar de evolutietheorie geschrapt of aangepast. Een paar evolutionisten ontketenden een actie, wat ertoe leidde dat de EO een schrobbering kreeg van de eerdergenoemde Atten­borough: „Ik zou graag willen dat de films waar ik aan bijdraag ook in vertaling hun oorspronkelijke betekenis behouden.”

Stel je voor dat die Nederlandse tv-kijkers door die schitterende natuurbeelden zouden gaan geloven dat het leven op aarde geschapen is in plaats van geleidelijk ontstaan? Best hoor, BBC – maar wees dan groot en doe ook even een telefoontje naar die Amerikaanse tv-stations?

De auteur is adjunct-hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad. Reageren? welbeschouwd@refdag.nl