en Bart Wallet zich af. Waarom is het niet legitiem om te vragen naar de veranderingen tussen 1517 en 2003? Volgens hen vraagt de huidige verhouding tussen de Rooms-Katholieke Kerk en de protestantse kerken juist om een verdere bezinning. De reformatorische studentenvereniging CSFR bezon zich vorige week tijdens een conferentie op de verhouding Rome en Reformatie. Volgens het Reformatorisch Dagblad verloochende de CSFR daarmee het verleden en wilde zij het verschillen verdoezelen en dogma’s in twijfel trekken, zo vermeldde het Commentaar (11 juli 2003). Misschien is de intentie van de CSFR niet goed begrepen.

De schrijver van het Commentaar, de dagelijkse spreekbuis van het RD, lijkt kritiek te hebben op de onderwerpkeuze van de conferentie en op de uitwerking van de thematiek. De keuze voor het thema Rome en Reformatie zou op voorhand „negatief te duiden” zijn. Als „verloochening van het verleden.” Dat oordeel valt moeilijk te begrijpen als we bedenken dat het RD zelf ook met enige regelmaat aandacht besteedt aan deze thematiek. Recent nog interviewde de krant prof. dr. C. A. Tukker hierover.

Wat is er mis met een historische blik op de verhouding tussen Rome en Reformatie? Wat is er mis met een nieuwe bezinning op de verhouding tussen het rooms-katholicisme en het protestantisme? De beginselen van de Reformatie zijn in de eenentwintigste eeuw niet minder actueel dan in de zestiende eeuw.

Maar dat wil niet zeggen dat er niets is veranderd in de verhouding tussen Rome en Reformatie. Zo hebben er zich binnen de Rooms-Katholieke Kerk forse verschuivingen voorgedaan; te denken valt aan de opkomst van een charismatische beweging en vernieuwende leerbesluiten tijdens het Tweede Vaticaanse Concilie in de jaren zestig.

Bewust heeft de CSFR gekozen voor het conferentiethema Rome en Reformatie. Anno 2003 heeft de secularisatie de Europese samenleving diepgaand beïnvloed. Zowel de Rooms-Katholieke Kerk als de protestantse kerkgenootschappen zijn hierdoor op een zijspoor gerangeerd. Samen worden wij geconfronteerd met een grotendeels ongelovige samenleving. Daarnaast zijn er de laatste jaren steeds meer contacten tussen orthodoxe protestanten en orthodoxe rooms-katholieken. Tegen deze achtergrond achtte de CSFR het zinvol om de verhouding tussen Rome en Reformatie opnieuw te doordenken.

Tot dusver was het thema Rome en Reformatie vooral in handen van de oecumenische beweging, die sterk geconcentreerd is rond de Wereldraad van Kerken. Om begrijpelijke redenen bewaart de gereformeerde gezindte afstand tot deze beweging. Dat wilde de CSFR ook, maar zonder het thema prijs te geven. Daarom ging de studentenvereniging zelf het debat aan.

Daarbij mochten de verschillen tussen Rome en Reformatie niet weggepoetst worden, zoals al te vaak binnen de oecumenische beweging gebeurt. Bewust heeft de CSFR dat tijdens haar conferentie niet gedaan. Integendeel zelfs, de verschillen zijn klip en klaar genoemd. Maar naast de verschillen wilde de vereniging ook de overeenkomsten onder ogen gezien. Ook dat is gebeurd. De CSFR wilde slechts een eerlijk beeld schetsen van de Reformatie van de zestiende eeuw én van de huidige situatie.

Mythevorming
Wat was de uitkomst van de conferentie? Wat de zestiende eeuw betreft bleek dat er aan zowel rooms-katholieke als protestantse zijde volop aan mythevorming is gedaan. In de gereformeerde gezindte lijkt het nog steeds gebruikelijk de verhouding tussen het rooms-katholicisme en het protestantisme door sjablonen te bekijken.

Toen het rooms-katholieke icoon Godfried Bomans tijdens een verkiezingscampagne verslagen schreef over alle politieke partijen, bezocht hij ook een bijeenkomst van de SGP. Na een gloedvolle redevoering van de lijsttrekker was er gelegenheid om vragen te stellen. Een man stond op en vroeg of er wellicht samengewerkt zou kunnen worden met de rooms-katholieke partij, de KVP, om de secularisering te stoppen. De lijsttrekker sidderde en riep vol ongeloof uit: „Maar meneer, bent u dan vergeten wat er in Naarden is gebeurd?”

Bomans, een verslaafde aan kranten en tijdschriften, dacht koortsachtig na wat er toch wel in Naarden was gebeurd. Maar hoe hij ook dacht, hij kwam er niet uit. Tot hem plots te binnen schoot wat de lijsttrekker bedoelde: de verovering van Naarden in de Tachtigjarige Oorlog door de Spanjaarden, waarbij het gehele stadje werd uitgemoord. Ontzet dat een gebeurtenis van 400 jaar geleden zo werd gebruikt, verliet Bomans de vergadering.

In de gereformeerde gezindte is het nog steeds gebruikelijk de verhouding Rome-Reformatie door het sjabloon van de Tachtigjarige Oorlog te bekijken. Omwille van de zaak en de waarheid kunnen wij daar niet mee leven. Dit doet nog niet af aan de betekenis van de beginselen waar de reformatoren voor stonden - integendeel.

Om een beeld te krijgen van de huidige situatie van Rome en Reformatie hebben we, aan de hand van een concilie als Vaticanum II, de leer en de spiritualiteit van de Rooms-Katholieke Kerk proberen te peilen. Onder meer de positie van Christus, de visie op de kerk en de Bijbel, de eucharistie en de rol van Maria passeerden de revue. Tussen de rooms-katholieke en de protestantse sprekers bestond grote eensgezindheid over de overeenkomsten en de verschillen.

De Rooms-Katholieke Kerk anno 2003 is niet meer de kerk van 1517. Dat bleek wel. Op verschillende punten is de Rooms-Katholieke Kerk dichter bij de protestanten gekomen. Christus staat ook bij rooms-katholieken centraal. Op het gebied van de rechtvaardigingsleer is vooruitgang geboekt. Ook het bijbellezen wordt door de clerus meer dan ooit gestimuleerd.

Op andere punten is de Rooms-Katholieke Kerk evenwel verder van de protestantse kerken af komen te staan. Vooral wat de visie op de kerk, het gezag van de kerk en het ambt betreft bestaan er grote verschillen. Het dogma van de pauselijke onfeilbaarheid, vastgesteld in de negentiende eeuw, maakt deze verschillen niet bepaald kleiner.

Tussen 1517 en 2003 hebben zich fluctuaties in de verhouding tussen Rome en Reformatie voorgedaan. De huidige situatie doet ons inhoudelijk sterk denken aan de zestiende-eeuwse godsdienstgesprekken tussen protestanten en rooms-katholieken waaraan Calvijn, Bucer en Melanchton deelnamen. Ook toen al bleek dat er over de rechtvaardigingsleer overeenstemming was te bereiken, maar dat de gesprekken stokten bij de visie op de kerk. De sociale omstandigheden zijn door secularisering echter drastisch gewijzigd.

Vorming
Studenten uit de gereformeerde gezindte krijgen in de wetenschap met kritische vragen te maken. Niet zelden hebben ze betrekking op het geloof zoals dat gearticuleerd wordt in de gereformeerde traditie. De soms moeilijke verhouding tussen achterban en wetenschap ontslaat reformatorische studenten echter niet van de plicht zich te bezinnen op kerk, geloof, traditie en cultuur. Vorming voor het leven bereik je niet door weg te lopen voor de vragen, maar door ze onder ogen te zien.

Van een achterban -waarvan het Reformatorisch Dagblad representant is- mag verwacht worden dat deze vorming gestimuleerd wordt. De bezinning binnen de CSFR en andere reformatorische studentenkringen gaat de hele gereformeerde gezindte aan.

Dat geldt zeker ook voor de verhouding Rome en Reformatie. De grote vraag na afloop van de CSFR-conferentie is: Moeten rooms-katholieken en protestanten tegenwoordig samen een front opwerpen tegen de secularisatie? - zoals Kuyper samen met de rooms-katholieke Schaepman optrok tegen het modernisme en zo de bijzondere christelijke school mogelijk maakte. Het thema Rome en Reformatie is niet maar een leuk speeltje voor studenten; het is een serieuze problematiek die vraagt om een bredere bezinning.

Pieter Jan Dijkman, student geschiedenis aan de Rijksuniversiteit in Groningen, is preses van de CSFR.

Drs. Bart Wallet, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, was conferentiepreses van de CSFR-zomerconferentie Rome en Reformatie.