De onzekerheid en de spanning zijn te begrijpen. Voor de een zal dit sterker leven dan voor de ander. Je zal maar werkloos zijn geworden. Zeker als je al wat ouder bent, draait het leven al snel om de vraag: Hoe kom ik nog aan de bak?

Jeugdwerkloosheid

Ook voor jongeren en school­verlaters is het niet eenvoudig. Hoe kom je in deze onzekere tijden aan je eerste –kleine– baantje? De jeugdwerkloosheid is hoog. In Spanje bijvoorbeeld is bijna de helft van alle jongeren tussen de 16 en de 24 jaar werkloos. In Griekenland en Italië geldt eveneens voor grote groepen jongeren dat ze hard hebben gewerkt voor hun diploma, maar er nu achter komen dat dit geen toegang tot de arbeidsmarkt geeft.

Materialisme

De term ”eurocrisis” suggereert dat het louter om geld, om de euro, gaat. Maar in feit is niet zozeer die munt of het eurobiljet het probleem, maar de crisis met betrekking tot de overheidsfinanciën in een aantal lidstaten. En natuurlijk slaat dit uiteindelijk ook terug op de portemonnee.

We dachten in Nederland de zaak redelijk op orde te hebben, onder andere vanwege het feit dat we nijver sparen, bijvoorbeeld voor onze pensioenen. Maar door de slechte beurzen vallen de beleggingsinkomsten voor de verzekeraars tegen en moeten we extra gaan betalen, terwijl de pensioenuitkeringen misschien worden verlaagd. Toch worden mensen over het algemeen ongelukkiger als ze hun baan verliezen dan wanneer hun inkomen flink terugvallen. Dat is tenminste de conclusie van de aan de London School of Economics verbonden gelukseconoom Richard Layard.

Dat geld en goed uiteindelijk niet gelukkig maken wordt ook geïllustreerd door het onderzoek naar religie en economische waarden, zoals dat enkele jaren geleden door Stanford University werd uitgevoerd. Van de meer dan 2000 ondervraagde Amerikanen gaf bijna 90 procent aan dat ze de maatschappij te materialistisch vonden. Ongeveer driekwart van de ondervraagden gaf aan het materialisme zelfs een serieus probleem te vinden en noemde negatieve gevolgen die dit had voor het gezinsleven. Welvaart is niet alleen maar mooi, maar ook bedreigend als het gaat om het zicht houden op de échte zaken.

Geluk

De reformator Calvijn, een persoon die midden in het leven stond en zowel in zijn persoonlijk als in het maatschappelijk leven te maken had met veel onzekerheid, vreesde al dat grote weelde de harten van de mensen afkerig zou maken van het bedenken van de hemelse dingen. Het vormt een bedreiging van de ”meditatio futurae vitae”, dat is de overdenking van het toekomstige leven. Of anders gezegd, het maakt dat mensen nauwelijks stilstaan bij de tweede komst van Jezus Christus. Zijn komst in heerlijkheid wordt niet verwacht en er wordt nog minder naar uitgezien.

Eenzelfde lijn treffen we aan in het klassieke doopformulier dat in veel gereformeerde kerken in gebruik is. Daar wordt immers gesproken over het verzaken van de wereld. Dat betekent geen verachting van het aardse leven, maar stelt het hier en nu wel op het tweede plan.

Het lijkt erop dat er breed in de samenleving een groeiend besef ontstaat dat niet al het geluk voor geld te koop is. Er is in veel levens te veel economie gekomen; het moet almaar harder, sneller, slimmer en beter. Intussen raken steeds meer mensen overbelast en is er een gevoel van onbehagen.

Veel mensen zitten, soms zonder dat ze het zelf beseffen, gevangen in een cyclus van werken en consumeren. De Amerikaanse econoom Juliet Schor noemde dit de rusteloze draaimolen van „work and spend”; je loopt wel, maar komt niet echt vooruit. Stilstaan in de draaimolen lijkt ook geen optie. Tegelijkertijd vraagt de oplopende werkdruk ook steeds meer ‘defensieve’ consumptie, dat wil zeggen activiteiten die nodig zijn om het werken mogelijk te maken. De waarschuwing van Jakobus om niet achter ongestadige rijkdom aan te jagen, lijkt daarom vandaag de dag zinniger dan ooit. Als deze crisistijd ons ertoe brengt om daarover na te denken, is dat winst.

Verlossing

Nog even terug naar het Amerikaanse onderzoek. Opvallend is dat, hoewel ook de Amerikaanse cultuur behoorlijk geseculariseerd is, toch nog 71 procent aangaf dat hebzuchtig zijn een zonde tegen God is. Tegelijkertijd laat het onderzoek zien dat er sprake is van iets dubbels als het gaat om de consequenties die men uit dit onbehagen trekt voor de eigen levensstijl. Zo’n 84 procent van de ondervraagden gaf toe: „I wish I had more money than I do” (ik zou graag meer geld hebben dan ik nu heb).

Dit bedenkend, besef je dat we niet alleen verlossing nodig hebben om eeuwig te kunnen leven (straks), maar ook om écht te kunnen leven (nu). Ons leven is verscheurd en gevangen in gewoonten en patronen. Op goede momenten willen we wel anders, maar even later lopen we weer op het oude dagelijkse paadje. Prachtig is daarom het oude Franse adventslied: „Veni, veni, Emmanuel”, verlos Uw volk, uw Israël.

De auteur is universitair docent aan Wageningen Universiteit. Reageren? goedbekeken@refdag.nl