De steigers zijn weg, maar er wordt deze vrijdag, krap een week voor de heropening, nog flink geboord, gezaagd, gewit, gestoft en gezogen.

De Joriskerk, hartje keistad, onderging afgelopen jaar een ingrijpende opknapbeurt. Het begon met het herstel van de houten dakconstructie, grotendeels opgevreten door de bonte knaagkever. In één adem er achteraan kregen de vergeelde muren een sausbeurt, werd gescheurd pleisterwerk gerepareerd, werd de complete verlichting vervangen en verschenen er achter het witte Naberorgel een compleet nieuwe keuken, garderobe en toiletgroep. Kosten van die laatste ingreep: 250.000 euro. De Protestantse Gemeente Amersfoort betaalt.

Van Goor, woordvoerder van de stichting Vrienden van de St.-Joriskerk Amersfoort, leidt bezoekers gepassioneerd rond. Hoewel ze zelf op zondag in een andere kerk, de Bergkerk, zit, is de Joris háár kerk geworden. „Ik ben hier afgelopen tijd bijna dagelijks geweest. Een predikant vroeg aan me: Zullen we een bed voor je neerzetten?”

De rondleiding start bij het hagelnieuwe bord, in zwart en goud, met namen van predikanten die de hervormde gemeente in Amersfoort dienden. Van Goor: „Het oude bord, dat begint bij 1572, was vol en hing weggestopt achter het grote orgel, waar nu de toiletten zijn. We hebben een nieuw bord laten maken dat is bijgewerkt tot het meest recente vertrek, van ds. G. D. Kamphuis. Het oude bord is verhuisd naar een centrale plaats in de kerk, het nieuwe hangt aan de overkant. De predikanten zijn er blij mee. Ze zeiden: We willen liever niet achter de wc’s hangen.”

Van Goor weet sappige details over het nieuwe predikantenbord te vertellen. „Bij ds. A. J. Plaisier, nu scriba van de synode, stond vermeld dat hij in Amersfoort in 2003 kwam en in 2001 wegging. Dat kan natuurlijk niet. Dus dat moet gecorrigeerd worden. En het vertrek van ds. Kamphuis stond al ingevuld, terwijl hij nog afscheid moest preken. We hebben tijdens die bewuste dienst een doek over het bord gehangen en dat na afloop door de predikant laten weghalen. Een mooie onthulling, met de dominee, zijn vrouw, kinderen en kleinkinderen op de foto.”

Ruitjes

De rondleiding gaat naar het koor van de kerk, de intieme plaats voor trouwdiensten. Van Goor wijst naar de hoge gotische ramen. „We hebben nog nooit zo veel lichtinval gehad. Koster Sam van Kwawegen heeft alle 15.000 ruitjes in de kerk gewassen. Dat kon doordat er steigers waren. Het was in geen vijftig jaar gebeurd. Je kon er met je vinger een zwarte laag vuil afhalen.”

In een hoek van de kerk staan vier fonkelnieuwe beeldschermen, bedoeld voor het publiek tijdens concerten. Van Goor: „Het nadeel van deze kerk is de dooptuin bij de kansel waar bezoekers tegenaan kijken. Daardoor kunnen ze niet goed zien wat er op het podium voor het orgel gebeurt. De schermen zijn te huur voor 100 euro per stuk. Dat is veel goedkoper dan wanneer je ze als koor zelf moet huren.”

De dooptuin een paar meter naar achteren verplaatsen, waardoor het zichtprobleem zou zijn opgelost, is volgens Van Goor een serieuze optie. „We zijn erover in gesprek met Monumentenzorg. Die staat er welwillend tegenover, maar ook de wijkgemeente Joriskerk moet het ermee eens zijn. Kerkgangers zijn gewend aan deze opstelling. Het zal nog wel een paar jaar duren voordat die ingreep gaat plaatsvinden.”

Hekel

In een nis staan een paar door de bonte knaagkever aangevreten stukken hout als bewijs dat de restauratie geen overbodige luxe is. Van Goor: „Het hout is helemaal versponsd. We krijgen de vraag: Is de bonte knaagkever helemaal weg? Dat weet je nooit. Daarom gaan we meer ventileren en in de winter lampen plaatsen. Die beestjes hebben een hekel aan lucht en licht.”

Aan de muren hangen middeleeuwse kunstwerken, sommige flets geworden door de tand des tijds, maar zo goed mogelijk opgelapt. Van Goor: „Ze komen oorspronkelijk niet uit deze kerk, maar uit gevels van gesloopte stadshuizen in het centrum. Hier hebben ze een nieuwe bestemming gevonden.”

Het schilderij over ”Het laatste oordeel”, gemaakt door Jacob van Campen, wiens graf zich in de Joriskerk bevindt, is volgens Van Goor dringend aan restauratie toe. „Maar dit kunstwerk is als enige eigendom van de gemeente Amersfoort en die heeft geen geld.”

De kroonluchters die de driehallenkerk verlichten, zijn voorzien van nieuwe kaarsen. De bollen die erboven hangen, werden opnieuw verguld. Van Goor: „Dat kostte 150 euro per bol. Het zijn er in totaal twintig. Ik ben zelf op zoek gegaan naar particuliere sponsors. In drie dagen had ik het geld bij elkaar.” Met een glimlach: „Tja, soms moet je tijdens zo’n restauratie dingen zelf voortvarend oppakken.”

Orgel

De restauratie kost 1,5 miljoen euro. Het bedrag is met subsidies, sponsors, acties en donateurs bij elkaar gesprokkeld. De Joriskerk heeft nog een bedrag van 375.00 euro te goed aan rijkssubsidie voor onderhoud aan monumenten. Dat geld komt vanaf volgend jaar beschikbaar en wordt verspreid over zes jaar uitgekeerd.

Van Goor: „Het wordt voor een deel gebruikt om het Naberorgel een grote schoonmaakbeurt te geven. Daar gaat orgelbouwer Flentrop over enkele maanden mee beginnen. We hebben ook nog een wens: we willen de kas van het orgel graag opnieuw laten schilderen. Maar daarover moet nog een beslissing genomen worden.”

Als de kerk straks helemaal op orde is, wil Van Goor er flink de boer mee op. „De Joriskerk is een prachtige locatie voor concerten, bijeenkomsten en recepties. Het gebouw moet vaker verhuurd worden, maar gaat niet over in handen van een stichting, want dan ben je de regie kwijt. Het blijft eigendom van de Protestantse Gemeente Amersfoort en de wijkgemeente Joriskerk kan er ook in de toekomst elke zondag gebruik van maken. Voor de verhuur zijn regels opgesteld. Alle huurders moeten respecteren dat dit een kerkgebouw is. Een beheerscommissie gaat daarop toezien.”

Kunstwerk

Donderdagavond is de officiële heropening van de Joriskerk. Er worden 900 mensen verwacht, onder wie het complete stadsbestuur van Amersfoort. Mr. Pieter van Vollenhove, uitgenodigd namens het koningshuis, moet helaas verstek laten gaan, maar hij heeft al wel, incognito, een bezoek aan de gerestaureerde kerk gebracht. Het Nieuw Bach Ensemble onder leiding van Krijn Koetsveld zal de openingsbijeenkomst opluisteren met kerstvespers van Claudio Monteverdi.

Van Goor: „Het wordt een kort, krachtig programma. Daarna moeten de mensen genoeg tijd hebben om de kerk op hun gemak te bekijken. Er is genoeg moois te zien.” Speciale aandacht donderdagavond krijgt de overhandiging van een kunstwerk van Ton Mooy, de man die voor de Sint-Janskathedraal in Den Bosch een engel met een mobiele telefoon ontwierp en daarmee opschudding veroorzaakte. Staat de Joriskerk iets dergelijks te wachten? Geruststellend: „We houden het netjes.”

Leunt Van Goor ontspannen achterover na donderdagavond? Ze lacht. „De volgende klus is de restauratie van de kleine, maar sfeervolle lutherse kerk in het centrum. En ook de Adventkerk in een van de stadswijken heeft aan de bel getrokken. Ze willen het gebouw renoveren, maar weten niet hoe ze aan geld moeten komen. Ik mag ze op gang helpen.”

Van Goor droomt van een Joriskerk voor heel Amersfoort. „Dit gebouw is zó mooi. Het moet de ontmoetingsplaats voor álle inwoners worden.”