De herontwikkeling van de voormalige Joodse begraafplaats leek jarenlang een onmogelijke opgave omdat de gemeente in haar oorspronkelijke plannen de plek wilde bebouwen. De Joodse gemeenschap en de buurtbewoners waren daar fel tegen. Zij verzetten zich met hand en tand tegen de bebouwing van de in de jaren zestig geruimde begraafplaats.

Door de toezegging van de gemeente om de voormalige Joodse begraafplaats bij de herinrichting van het centrum met rust te laten, wist de gemeente de tegenstand weg te nemen. In het bestemmingsplan is de begraafplaats opgenomen als een „respectvolle locatie.”

De Joodse begraafplaats aan de Aarkade in het stadshart van Alphen was sinds 1802 in gebruik. In 1942 werd het grootste gedeelte van de Joodse gemeenschap van Alphen aan den Rijn weggevoerd. Daarmee kwam er een einde aan het bestaan van een bloeiende Joodse gemeenschap.

Ruiming

De begraafplaats kwam in handen van de gemeente Alphen aan den Rijn en werd in 1963 geruimd, tegen de wil van de Joodse gemeenschap. De stoffelijke resten en de grafstenen werden overgebracht naar de Joodse begraafplaats in Katwijk. De bijbehorende synagoge werd in 1955 verkocht aan de remonstrantse gemeente van Alphen.

In Stadshart Lage Zijde komen winkels en woningen, terwijl ook het openbaar gebied een metamorfose ondergaat. Een van de eerste veranderingen aan de Lage Zijde is de herinrichting van de voormalige Joodse begraafplaats.

Toen de gemeente Alphen enkele jaren geleden haar plannen bekendmaakte, brachten omwonenden en de Joodse gemeenschap de plaats van de voormalige Joodse begraafplaats onder de aandacht van de gemeente als bijzondere en vooral gedenkwaardige historische plek in het stadshart. Het college erkent die waarde inmiddels ook. „De voormalige Joodse begraafplaats is van grote historische waarde voor de stad Alphen aan den Rijn”, vindt wethouder Van Velzen.

Grafrust

Anke Bakker (67), voorzitter van het comité Voormalige Joodse Begraafplaats, onderstreept het belang van deze historische plek. „De Joodse begraafplaats had nooit geruimd mogen worden. Op Joodse begraafplaatsen rust nu eenmaal een eeuwig durende grafrust. We leven nu in een andere tijd en het gemeentebestuur beseft dat het hierin iets heeft goed te maken.”

Bakker werd in 1944 geboren in de buurt van de Joodse begraafplaats en was destijds getuige van de ruiming. Zelf geen Joodse –„maar ik leef wel in verbondenheid met het Joodse”– maakte Bakker zich hard voor deze Joodse zaak. Ze verhuisde zelfs vanwege de begraafplaats naar Putten, omdat ze zich het lot hiervan naar eigen zeggen te veel ging aantrekken.

In 2000 kwam ze terug om de kwestie toch tot een goed einde te brengen. „En toen kwamen alle beelden terug”, zegt ze. Vervolgens vertrok zij in 2008 weer naar Putten.

In de tussentijd kocht de gemeente Alphen het Joodse washuisje aan de Aarkade om de nieuwe opzet en inrichting te verwezenlijken. Daarmee werd het washuisje een gemeentelijk monument. Samen met de voormalige synagoge aan de Samuel Aardewerksteeg is het washuisje een tastbaar bewijs van de geschiedenis van de plaatselijke Joodse gemeenschap. Door deze aankoop werd een eerste stap gezet met de herinrichtingsplannen van de voormalige Joodse begraafplaats.

Volgens de plannen van de gemeente komt er een wandelpad langs het voormalige Joodse washuisje aan de Aarkade (zie graphic). Dat leidt vervolgens naar een davidsster van gestapelde stenen op zithoogte. Daar kunnen bezoekers zitten en mijmeren over de Joodse gemeenschap die Alphen ooit kende.

De plek dient ook als groene stek in de nieuw te bouwen woonwijk Lage Zijde. De herinrichting van de voormalige Joodse begraafplaats moet in het voorjaar klaar zijn.