Een woordvoerder van de Free Morgan Foundation vond het besluit teleurstellend, liet hij begin deze week weten. „Dit is een gemiste kans voor Morgan en voor de wetenschap.” Terugzetting in de natuur zou de ruimte hebben geboden om meer onderzoek te doen naar orka’s in het noordelijk deel van Atlantische Oceaan en in de Noordzee. Wat weten we eigenlijk van de soort­genoten van Morgan? En hoe groot is de kans dat er weer een orka voor de Nederlandse kust opduikt?

De orka is geschapen voor een plaats aan de top van de voedsel­keten in zee. Met indrukwekkende kracht, snelheid en tactiek zijn orka’s in staat om de grootste prooien te verschalken. Maar vooral de subtiele eigenschappen maken dit grootste lid van de dolfijnenfamilie zo bijzonder. Het zijn intelligente, sociale groepsdieren met een eigen taal en cultuur. Het noordelijk deel van Atlantische Oceaan herbergt twee typen orka’s. Er zijn orka’s die gespecialiseerd zijn in het jagen op walvissen en dolfijnen. Ze leven in kleine groepjes en de mannetjes kunnen wel 8,5 meter lang worden. Het andere orkatype is kleiner en zwemt in grote groepen. Af en toe eten ze zeehonden, maar het hoofdmenu bestaat uit haring en makreel. De orka’s drijven de vissen bijeen tot een compacte massa, slaan met de staarten in de ‘visbal’ en eten vervolgens de dode en verdoofde prooien een voor een op.

Een minder intensieve manier om de maag te vullen, is het volgen van grote vissersschepen. Stuurman Bas van der Niet kijkt iedere keer weer vol ontzag toe als op de Noordzee de orka’s rond zijn boot zwemmen voor een gemakkelijk maaltje. „Ze zijn slim, ze weten precies wanneer het net binnengehaald wordt. De orka’s eten de vis die ontsnapt uit het net of die overboord wordt gegooid en zorgen er daarbij voor dat ze zelf niet verstrikt raken.” De vissers hebben zo geen last van de ‘snoepers’ en maken soms gebruik van ze wanneer de orka’s een school vis samendrijven.

Toch is de verhouding tussen orka en visser niet altijd even harmonieus geweest. In de jaren zestig van de vorige eeuw nam de haringpopulatie drastisch af en honderden orka’s werden gedood omdat ze een bedreiging zouden vormen voor de visserij. Bij IJsland werden orka’s zelfs bestreden met diepte­bommen en mitrailleurvuur en Noorse jagers kregen een bonus als ze orka’s vingen. Orkafamilies raakten ontwricht en door het lage geboortecijfer herstellen de populaties zich maar langzaam. In de zeeën van West-Europa leven ongeveer 9700 orka’s, waarvan enkele honderden ook de diepere delen van de Noordzee aandoen.

Tot 1963 spoelden er geregeld orka’s aan op de Nederlandse kust, maar daarna duurde het 47 jaar voordat deze soort weer gezien werd in ons deel van de Noordzee. Is het een teken dat herstellende populaties op zoek zijn naar nieuwe voedsel­bronnen? Of gaat het, net als bij Morgan, om verdwaalde exemplaren? Het is nog te vroeg om daar antwoord op te geven, maar de aantallen zeehonden en bruinvissen nemen weer toe en het zou zomaar kunnen dat de ‘wolven van de zee’ verder naar het zuiden afzakken. Het is goed nieuws dat orka’s niet meer direct bedreigd worden, maar er zijn helaas ook redenen om bezorgd te zijn voor de toekomst.

Orka’s behoren namelijk tot de meest vervuilde zeedieren op aarde. In hun vetlaag zijn ontstellend hoge concentraties giftige stoffen gevonden. Sommige, zoals pcb’s, zijn al meer dan dertig jaar verboden, maar komen via de voedselketen nog steeds terecht in de lichamen van roofdieren zoals orka’s. De gevolgen kunnen desastreus zijn. Voor de westkust van Groot Brittannië leeft een geïsoleerde groep orka’s van de jacht op andere walvisachtigen. Ze zijn er in twintig jaar tijd niet in geslaagd om een kalf tot volwassenheid te brengen, en wetenschappers vermoeden dat vervuiling de oorzaak is. Gifstoffen verminderen de vruchtbaarheid en de jongen die geboren worden overleven niet omdat ze via de moeder de volle laag krijgen. De Britse orkaonderzoeker dr. Foote luidt de noodklok. „Deze enige echte Britse populatie is waarschijnlijk gedoemd om uit te sterven. Het beste wat we nog kunnen doen, is voorkomen dat deze ramp ook andere orka­populaties treft.”

Tenerife vervangt Harderwijk

Op 23 juni 2010 werd in de Waddenzee een ernstig verzwakte orka uit zee gevist. Het vrouwtjes­dier van ongeveer twee jaar oud werd opgevangen in het Dolfinarium te Harderwijk en kreeg de naam Morgan. De orka was ondervoed en woog ‘slechts’ 430 kilo. Dankzij de goede zorgen van het Dolfinarium en SOS Dolfijn is dat toegenomen tot ongeveer 1200 kilo.

Bij Morgans transport naar Tenerife komt heel wat kijken. De orka wordt in een speciale container op een vrachtwagen naar Schiphol vervoerd. Het vliegtuig waarmee Morgan reist, zal veel langzamer dan normaal opstijgen en landen, om turbulentie en schokken te voor­komen.