Als God niet bestaat, is het leven zonder betekenis, waarde en doel, zo heb in mijn eerdere bijdrage uiteengezet. Maar als God niet bestaat en het menselijk bestaan ophoudt bij het graf, hoe moeten we dan in het leven staan? Ongeveer het enige antwoord dat de atheïst kan bieden, is dat we de absurditeit van het leven onder ogen zien en dapper leven.

De Engelse filosoof Betrand Russell bijvoorbeeld geloofde dat we geen keus hebben dan om ons leven op „het krachtige fundament van onbuigzame wanhoop” te bouwen. Alleen door te erkennen dat de wereld werkelijk een verschrikkelijke plaats is, kunnen we ons op een goede manier met het leven verzoenen. En de Franse schrijver Albert Camus zei dat we de absurditeit van het leven eerlijk moeten erkennen en dan in liefde voor elkaar moeten leven.

Het fundamentele probleem hierbij echter is dat het onmogelijk is om binnen het raamwerk van zo’n wereldbeeld consequent en gelukkig te leven. Leef je consequent, dan zul je niet gelukkig zijn. Leef je gelukkig, dan is dat alleen omdat je niet consequent bent.

Zonder God heeft het leven uiteindelijk geen betekenis. Toch blijven filosofen leven alsof dit wel het geval is. Jean-Paul Sartre bijvoorbeeld redeneerde dat iemand betekenis voor zijn leven kan creëren door vrij te kiezen voor een bepaalde gedragslijn. Hijzelf zelf koos het marxisme.

Dit is volledig inconsequent. Het is inconsequent om –zoals Sartre deed– eerst te zeggen dat het leven absurd is en dan vervolgens te zeggen dat je betekenis voor je leven kunt creëren. Zijn program is in feite een oefening in zelfbedrog. Want het universum krijgt geen betekenis enkel en alleen omdat ik die er toevallig aan geef. Sartre zegt in werkelijkheid: „Laten we doen alsof het universum betekenis heeft.” En dat is gewoon jezelf voor de gek houden.

Zonder God heeft het leven ook geen waarde. Zeker op dit punt zijn alle atheïstische humanisten, bijvoorbeeld Albert Camus en Bertrand Russel, volledig inconsequent, door te pleiten voor de traditionele waarden van liefde en broederschap. Dat is logisch onverenigbaar met de opvatting dat er geen waarden zijn.

Verschrikkelijk dilemma

Zonder God heeft het leven ook geen doel. De enige manier waarop de meeste mensen die ontkennen dat het leven een doel heeft gelukkig leven, is door of het een of andere doel te bedenken – wat gelijkstaat aan zelfbedrog, zoals we bij Sartre zagen – of door niet alle consequenties van hun wereldbeeld te trekken. De verleiding om aan je eigen plannen en projecten een objectieve betekenis te verlenen en om daardoor een doel in het leven te vinden is bijna onweerstaanbaar.

Neem de fysicus Steven Weinberg, een uitgesproken atheïst en een Nobelprijswinnaar, die stelt: „De poging het universum te begrijpen is een van de zeer weinig dingen die het menselijk leven boven het niveau van een schijnvertoning uittillen.” Maar als het atheïsme waar is en het universum weer zal verdwijnen, waarom zou het nastreven van wetenschap dan enig verschil maken ten opzichte van rondsjokken zonder iets te doen?

Het dilemma van de moderne mens is dus werkelijk verschrikkelijk. Het atheïstische wereldbeeld is niet toereikend om een gelukkig en consequent leven te ondersteunen. Als we consequent binnen het atheïstische wereldbeeld proberen te leven, zullen we diep ongelukkig zijn. Slagen we er in plaats daarvan in om gelukkig te leven, dan is dat alleen door tegen ons eigen wereldbeeld in te gaan.

Edele leugen

Geconfronteerd met dit dilemma is de moderne mens op een deerniswekkende manier aan het ploeteren om ergens een uitweg te vinden. In een opmerkelijke toespraak in 1991 voor de Amerikaanse Academie ter bevordering van de Wetenschap pleitte dr. L. D. Rue er ronduit voor om onszelf te bedriegen via de een of andere „edele leugen”, zodat we kunnen denken dat wijzelf en het universum toch waarde hebben.

Volgens hem is er aan de ene kant de ”gekkenhuisoptie”: we jagen zelfvervulling na, ongeacht wat dit betekent voor de sociale samenhang. Aan de andere kant is er de ”totalitaire optie”: de staat dwingt sociale samenhang af ten koste van de persoonlijke vervulling van mensen.

Willen we beide opties vermijden, zegt dr. Rue, dan hebben 
we geen keus dan de een of andere edele leugen te omhelzen die 
ons ertoe inspireert om te leven voor meer dan alleen zelfzuchtige belangen en om zo vrijwillig sociale samenhang te bereiken. „Zonder dit soort leugens kun-
nen we niet leven.”

Dit is het vreselijke vonnis dat over de moderne mens is uitgesproken. Om te overleven, moet hij leven in zelfbedrog.

Het Bijbelse christendom betekent een uitdaging voor het wereldbeeld van de moderne mens. Want volgens de christelijke levensvisie bestaat God werkelijk en eindigt het leven niet bij het graf. Het Bijbelse christendom voorziet daarmee in de twee voorwaarden voor een leven dat betekenis, waarde en een doel heeft: God en onsterfelijkheid. Daarom kunnen we binnen het raamwerk van ons wereldbeeld consequent en gelukkig leven. Op die manier slaagt het Bijbelse christendom precies daar waar het atheïsme faalt.

Enorm verschil

Niets van alles wat hier gezegd is, toont aan dat het Bijbelse christendom waar is. De atheïst zou zelfvoldaan kunnen zeggen dat ik een edele leugen heb omhelsd en mezelf bedrieg. Maar wat we in ieder geval gedaan hebben, is de twee alternatieven helder uiteenzetten: Als God niet bestaat, dan is het leven niets waard. Als God bestaat, dan is het leven vol betekenis. Alleen het laatste alternatief stelt ons in staat om gelukkig en consequent te leven. Daarom maakt het een enorm verschil of God al dan niet bestaat.

Dit is niet de plek om de argumenten voor of tegen Gods bestaan af te wegen. Maar mij dunkt dat zelfs als het bewijs voor deze twee opties absoluut gelijkwaardig zou zijn, een met rede begiftigd persoon ervoor zou behoren te kiezen om in God te geloven. Met andere woorden: als het bewijs gelijk is, lijkt het me beslist irrationeel om dood, betekenisloosheid en vernietiging te verkiezen boven het leven, betekenisloosheid en geluk. Zoals Pascal zei: „We hebben niets te verliezen en alles te winnen.”

Dr. William Lane Craig, hoogleraar filosofie aan Talbot School of Theology in La Mirada, Californië (zie reasonablefaith.org). Heeft u een vraag voor deze rubriek of wilt u reageren? weerwoord@refdag.nl

Klik hier voor een veel uitgebreidere Engelse versie van dit artikel. Een kortere versie daarvan is te vinden in het boek On Guard: Defending Your Faith with Reason and Precision (David C. Cook, 2010)