Van Raalte was een geboren leider
Ds. A. C. van Raalte (1811-1876) heeft een veelbewogen leven gekend. In Nederland werd hij als afgescheiden voorganger vervolgd. Hij kwam zelfs in de gevangenis terecht vanwege ‘onbevoegd’ preken.
In Amerika, waarnaar hij in 1846 met vijftig afgescheidenen vertrok, doorstond hij de moeiten van het pioniersbestaan en maakte hij een afscheiding in eigen gelederen mee.
Vorige week werd in Ommen de 200e geboortedag van Van Raalte uitgebreid met een congres herdacht. Ommen was de plaats waar Van Raalte enkele jaren stond en studenten opleidde voor de afgescheiden kerken. Het Van Raaltehuis, de voormalige pastorie van Van Raalte, herinnert aan deze periode.
Een kwart van de congresgangers kwam uit de Amerikaanse stad Holland (Michigan), de naam van de kolonie die Van Raalte in 1847 stichtte. Tijdens de conferentie werden twee publicaties gepresenteerd die een mooie afsluiting vormen van het Van Raaltejaar.
Gerko C. Warner brengt in ”Door het venster van Albertus Christiaan van Raalte” alle plaatsen in kaart die te maken hebben met het leven en werk van Van Raalte. Hij schetst als het ware een geografische route aan de hand van het leven van de Nederlands-Amerikaanse predikant.
Geboren als elfde kind in Wanneperveen, een lintdorp in de kop van Overijssel, ging Albert Christiaan van Raalte theologie studeren in Leiden. Zijn vader was hervormd predikant. In Leiden leerde hij zijn toekomstige zwagers Simon van Velzen en Anthony Brummelkamp, later eveneens afgescheiden voormannen, kennen. Alle drie trouwden zij met dochters van de familie De Moen uit Leiden.
Kerkelijke wetten
Van Raalte kwam niet door het proponentsexamen omdat hij de „kerkelijke wetten” niet kende die in de toenmalige kerk golden en die hij verplicht was te ondertekenen. Het was een tijd waarin de Hervormde Kerk aan banden werd gelegd als gevolg van een napoleontische inrichting van de staat. Van Velzen en Brummelkamp zagen voor zichzelf geen toekomst in deze kerk en sloten zich aan bij de Afscheiding van 1834, Van Raalte volgde.
Er brak een tijd van vervolging aan. De afgescheidenen werden door de overheid gezien als „ongeoorloofde vereniging” en hun kerkdiensten golden als „samenscholing.” Een uit de Franse tijd stammende wet werd gebruikt om een samenscholing van meer dan twintig personen te verbieden.
Van Raalte heeft dat geweten. Hij trad op 15 maart 1836 in het huwelijk en deed op 23 maart intrede als predikant van de christelijke afgescheiden gemeente van Mastenbroek-Genemuiden. Het echtpaar kon echter niet lang genieten van de wittebroodsweken. Al snel kregen ze twaalf (!) militairen ingekwartierd, waar vooral de domineesvrouw zichtbaar onder leed.
Van Raaltes werkterrein bestreek heel Overijssel en hij preekte ook wel daarbuiten. Daarbij reisde hij, per paard, de provincie door. Bijeenkomsten verliepen nogal eens onrustig, zo valt uitvoerig in Warners boek te lezen. Veldwachters (al dan niet vergezeld van de burgemeester) doken regelmatig op en boetes volgden. Vaak hadden er opstootjes plaats waarbij het er heftig aan toe ging – tot zelfs een poging om Van Raalte te lynchen.
Omdat hij de burgemeester van Staphorst beledigd had (door hem te manen tijdens het gebed zijn hoed af te zetten), moest Van Raalte zelfs enkele dagen in de gevangenis te Zwolle doorbrengen. Wie deze verhalen leest, denkt onwillekeurig aan het verstoren van Russische niet-geregistreerde baptistenbijeenkomsten vanwege hun illegaliteit (dat wil zeggen: omdat ze zonder toestemming van de overheid worden gehouden).
Van Raalte begeleidde vanaf 1839 studenten in zijn huis aan het Bouweind in Ommen, tegenwoordig de Van Raaltestraat. Omdat de commissie van beheer en bestuur van de theologische school Ommen het huis niet zo geschikt vond („weinig geciviliseerd”, achtte men), verhuisde Van Raalte in 1844 naar Arnhem, waar hij met zijn zwager Brummelkamp de studenten opleidde.
In de herfst van 1846 vertrokken Van Raalte en zijn volgelingen in een grote driemaster, de Southerner, naar New York. Een zware reis van 55 dagen, met onderweg een week lang storm. Tijdens de overtocht overleden drie mensen, onder wie een jonge vrouw en een kind van twee jaar oud. Na een korte plechtigheid werden de lichamen overboord geworpen en kregen de overledenen een zeemansgraf.
Geen tiran
Leon van den Broeke, predikant van de protestantse gemeente Sint Pancras, gaat in ”Pope of the Classis?” in op de betekenis van Van Raalte voor de kerk in Nederland en Amerika. Was hij werkelijk een paus, zoals hij wel eens werd getypeerd? Uit het boek van ds. Van den Broeke komt geen pauselijke tiran naar voren, maar een leider die zich verantwoordelijk voelde voor zijn kudde. Niet alleen in kerkelijk opzicht, maar ook als het ging om het maatschappelijk leven. „De mensen hadden een anker van hoop nodig, en hij was dat voor hen”, aldus ds. Van den Broeke. Voor Hope College in Holland (Michigan), door Van Raalte gesticht, staat daarom een anker als gedenkteken.
Van Raaltes leiderschap kwam naar voren in uitzonderlijke omstandigheden. Dat gold zowel voor zijn Nederlandse als voor zijn Amerikaanse tijd. De classis Holland benoemde Van Raalte in 1850 tot scriba en hij bleef deze functie uitoefenen tot in 1858. Een vaste scriba was ongebruikelijk, maar Van Raalte leefde in een periode van chaos en opbouw. Goed leiderschap was in die tijd van groot belang.
Van Raalte was ook een man van samenbinding, zo blijkt uit het boek van ds. Van den Broeke. Hij betreurde de doorgaande afscheiding in Nederland en Amerika. Eén Afscheiding –die van 1834– was voor hem genoeg.
Bewogen leider
Van Raalte zou minder bekend zijn geweest als hij de overtocht naar de nieuwe wereld niet had gemaakt. Zijn betekenis reikte verder dan de nationale grenzen. In Amerika ontpopte hij zich opnieuw als leider, soms met eigenzinnige trekken – maar wie zal hem dat kwalijk nemen in een pioniersfase waarin leven vaak overleven was. Hij was geen paus, maar een leider, een bewogen herder voor zijn verstrooide schapen.
Boekgegevens
”Door het venster van Albertus Christiaan van Raalte. Het leven van een afgescheiden dominee op de kaart”, door Gerko C. Warner; uitg. Heijnink, Hardenberg, 2011; ISBN 978 94 91391 00 2; 131 blz.; € 15,-;
””Pope of the Classis?” The Leadership of Albertus C. van Raalte in Dutch and American Classes”, door Leon van den Broeke; uitg. Van Raalte Institute, Holland (Michigan), 2011; ISBN 978 0 9801111 5 6; 114 blz.; € 15,- (te bestellen via vanraalte@hope.edu).
