Het nieuwe kabinet van CDA, VVD en D66 is na zes weken regeren zonder kleerscheuren de vakantie ingerold. Wat dat betreft beleeft het een betere start dan Balkenende I. Geen geruzie, geen uitglijders, geen proefballonnen. Kennelijk zijn we wat gedisciplineerder, constateerde vice-premier Zalm afgelopen dinsdag in een vraaggesprek met deze krant.Nog maar nauwelijks was het compliment aan eigen adres uitgesproken of een eerste proefballon waaide de lucht in. Weliswaar niet uit kabinetsgelederen, maar dan toch wel van de coalitiepartner die rust en stabiliteit zou brengen. Het was immers het kleine D66 dat met z’n ruime regeringservaring de onervaren querulanten van de LPF moest doen vergeten.

Fractievoorzitter Dittrich lanceerde het voorstel om Nederland alsnog uit het JSF-project te laten stappen. Een jaar geleden stemde de Tweede Kamer nog in met het besluit om ruim 800 miljoen euro te investeren in de ontwikkeling van deze ultramoderne Amerikaanse straaljager (voluit Joint Strike Fighter). In ruil daarvoor zouden Nederlandse bedrijven mogen meebouwen.

In een onderzoeksrapport van het Amerikaanse ministerie van Defensie ziet D66 nu aanleiding om op dat besluit terug te komen. Volgens het rapport dreigt het Nederlandse bedrijfsleven, net als het Italiaanse, gedeeltelijk achter het net te vissen. De grootste orders gaan naar Groot-Brittannië en Canada. Oorzaak daarvan is niet alleen een lakse opstelling van de Nederlandse industrie, maar ook van het ministerie van Economische Zaken.

Een dreigende tegenvaller dus, juist op het moment dat verslechterde economische vooruitzichten het kabinet dwingen tot nog scherpere maatregelen. Zelfs de extra investeringen die de coalitie, vooral op voorspraak van D66, in petto had voor het onderwijs, kunnen niet langer worden gegarandeerd. Dittrich trekt zijn conclusie: beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.

Inconsistentie kan hem niet worden verweten. D66 was altijd al tegen de Nederlandse deelname. De partij had het hooguit harder kunnen spelen ten tijde van het tweede paarse kabinet, dat het principebesluit tot deelname nam. Verder had Dittrich zijn punt in de jongste coalitieonderhandelingen stevig kunnen neerzetten.

Dat D66 zelf consistent is, neemt echter niet weg dat zij de Nederlandse overheid aanzet tot inconsistentie. Breken met de JSF zou in de eerste plaats een daad van onbetrouwbaarheid zijn jegens de bedrijven die er al wel in slaagden om voor 95 miljoen aan contracten binnen te halen.

Fundamenteler is dat het Amerikaanse rapport in zichzelf geen reden kan zijn om te breken met het project. De onderzoekers beschrijven dat Nederland het weliswaar slechter doet dan anderen, maar nog altijd een jaarlijks rendement van 38 procent haalt. Tot 2026 kan het oplopen tot maar liefst 700 procent. Elke geïnvesteerde dollar komt dan zeven keer terug in de vorm van lucratieve tegenorders.

Stapt Nederland uit het JSF-project, dan ligt de vraag opnieuw open welk toestel vanaf 2010 de vaderlandse F-16’s gaat vervangen. De luchtmacht wil graag de JSF en vergelijkende tests wezen dit toestel als beste aan. Bovendien komt vrijwel al het materieel van de luchtmacht traditioneel uit de VS, dus elke andere keuze brengt extra kosten met zich mee.

Theoretisch is het mogelijk nu uit het project te stappen en straks toch de JSF te kopen. Maar dan zou de aanschafprijs hoger liggen en is de luchtmacht voor veel technische kennis op de VS aangewezen. Ten slotte gaat zelfs het argument van de bezuinigingen niet op, omdat breken met de JSF slechts eenmalig 800 miljoen oplevert. Daar is niets structureels bij.

Alle reden dus om het D66-voorstel te beschouwen als een vlug door te prikken proefballon.