”Groot-Brittannië”
Auteur: Irving Hexham
Uitgeverij: Groen, Heerenveen, 2003
ISBN 90 5829 277 0
Pagina’s: 278
Prijs: € 19,95. Titel: ”Duitsland”
Auteur: Irving Hexham en Lothar Henry Kope, bewerking ds. H. Veldhuizen
Uitgeverij: Groen, Heerenveen, 2003
ISBN 90 5829 276 2
Pagina’s: 230
Prijs: € 19,95.

Daar zaten we al jaren op te wachten: christelijke reisgidsen. Wat valt er in Wittenberg nog over de geschiedenis van Luther te leren? Waar zit het John Bunyan Museum? En hoe kun je in het spoor van reformatoren en puriteinen door Schotland trekken? Een heel goed idee dus van uitgeverij Groen, zo’n nieuwe serie reisgidsen. Alleen het tijdstip van verschijnen is wat aan de late kant: de boekjes liggen pas deze week in de boekhandel.

Christelijke reisgidsen, dat betekent in dit geval niet dat de tekst een meditatief karakter draagt. Het betekent ook niet dat de boekjes speciaal voor een christelijk publiek zijn geschreven. Het betekent alleen dat ze veel aandacht besteden aan de kerkgeschiedenis en de sporen die daarvan nog altijd in het landschap zichtbaar zijn.

Twee boekjes over Groot-Brittannië en Duitsland openen de serie. Het volgende deel, over Frankrijk, moet in elk geval vóór de komende Boekenweek -thema: ”Gare du Nord”- gaan verschijnen. Verstandige keus om met die drie landen te beginnen: veel bekende kerkhistorie, en bovendien niet te ver uit de buurt voor Nederlanders.

De aandacht voor rooms-katholiek en protestants erfgoed is eerlijk verdeeld: de abdij van Glastonbury naast het John Knox House, de Dom van Aken naast het Bach-monument. Om niemand voor het hoofd te stoten handhaven de auteurs standvastig een neutrale toon. Over de Vierzehnheiligen in Lichtenfels: „Voor protestantse bezoekers en voor veel rooms-katholieken is het een schok de marktkramen buiten de kerk, die snuisterijen, religieuze boeken en talloze afbeeldingen van Maria en diverse heiligen verkopen, te zien. Deze kramen doen denken aan de vroomheid van voor de Reformatie (…) en herinneren op nuttige wijze aan de manier waarop volksvroomheid zich buiten het protestantse Europa heeft ontwikkeld.”

Rooms-katholiek en reformatorisch erfgoed dus, maar de liefhebbers moeten wél genoegen nemen met de hoofdstroom van de geschiedenis. Wel John Knox en John Bunyan, maar niet het kerkje van Thomas Boston in Ettrick of het graf van Samuel Rutherford in St. Andrews. Wel Lucas Cranach en Johannes Hus, niet het graf van Hermann Friedrich Kohlbrugge in Elberfeld. Liefhebbers van de bevindelijke stroom in de geschiedenis moeten dus opletten of ze geen belangrijke dingen missen.

Wittenberg
Hoe werkt zo’n reisgids nu in de praktijk? Stel, je wilt naar Wittenberg en daar zo veel mogelijk over Luther te weten komen. Dan begin je met éérst een andere reisgids en een wegenkaart te pakken, want de praktische informatie is in deze nieuwe boekjes bepaald niet overvloedig aanwezig. Kaartjes en plattegronden ontbreken bijna geheel. Maar goed, er zijn andere middelen om de weg te vinden en dus begeef je je per auto naar de stad die door de gids als een van de drie „belangrijkste Luthersteden” wordt aangemerkt.

Het hoofdstuk ”Wittenberg” ziet er uitvoerig uit. Als je je door het saaie begin hebt heengeworsteld -een gortdroge opsomming van feiten over de naam, de stichting en de historie van de stad- komt er een heel bruikbaar stuk over de bezienswaardigheden: het Lutherhuis, de Stadtkirche, het marktplein met de standbeelden van Luther en Melanchthon, de Schlosskirche met de 95 stellingen, het Cranachhuis. Allemaal zeer de moeite waard - ook al zouden een plattegrondje van de stad en een overzichtje van adressen en openingstijden een waardevolle toevoeging zijn geweest. Een paar foto’s van Wittenberg staan in de bescheiden fotoafdeling van het boekje. Goed idee ook om de feiten over het leven van Luther en zijn vrouw in aparte kaders onder te brengen, maar de geboden informatie komt op mij niet als de meest evenwichtige en deskundige samenvatting over - twee alinea’s over antisemitisme, terwijl de term ”rechtvaardiging door het geloof” niet eens uitgelegd wordt…

Weinig praktisch
Hoeveel waardering dit initiatief ook verdient, er valt dus de nodige kritiek te leveren. Deze reisgidsen zijn vooral praktisch voor de toerist die ergens heenreist en dan ter plekke wil zien wat daar nog aan kerkhistorie te vinden is. Maar de pelgrim die in het spoor van Bunyan, Wesley of Whitefield wil rondtrekken heeft het al een stuk moeilijker. Hij zal zelf zijn route en zijn voorkeuren moeten bepalen, want de gidsen lopen bepaald niet over van handige tips. Er is één pagina met een ”Toptien van interessante plaatsen” en -alleen in het deel over Duitsland- een overzicht van ”Plaatsen uit het leven van Maarten Luther”, voor de rest moet iedere lezer zelf maar bepalen wat nu de échte kerkhistorische hoogtepunten zijn.

Deze boekjes voorzien in een behoefte, dat is duidelijk. Maar ze wekken de indruk: te veel overgeschreven uit de encyclopedie -zonder zelfs maar op leesbaarheid te letten-, te weinig praktisch vanuit de reiziger gedacht. Als lezer mis je plaatjes, smeuïge details, handreikingen om eenvoudig keuzes te maken, kaartjes en plattegronden, meerdaagse routes. Het hoofdstukje ”Tips voor een bezoek aan een Britse kerk” is aardig, maar geeft alleen antwoord op vragen als ”Wat is het ”schip” of het ”koor” van een kerk?” Terwijl het toch ook leuk zou zijn om te weten in welke kerken nog diensten gehouden worden, en wat het verschil is tussen anglicaans en methodistisch, zodat je op grond daarvan kunt bepalen waar je op zondag naar de kerk wilt gaan.

Een veel duidelijker profiel hadden deze gidsen kunnen krijgen. Waarom worden bijvoorbeeld Nietzsche en Marx behandeld? En waarom zo veel aandacht voor Stonehenge en voor de Romeinse baden in Bath - toch allerminst christelijk erfgoed? Misschien wreekt zich hier dat de auteurs van beide boekjes Amerikanen zijn, die voor een heel breed publiek schrijven. Maar wie zich wil onderscheiden van bestaande cultuurhistorische en filosofische reisgidsen, zou zich beter op een duidelijke lezersgroep kunnen richten. Alleen orthodoxe protestanten in Nederland bijvoorbeeld. Dan wordt het veel eenvoudiger om de juiste keuzes te maken, de goede toon aan te slaan en nauwkeurige voorlichting te geven.