De evangelisch-lutherse kerk in Den Haag staat wat achteruitgeschoven aan de Burgwal. De kerk werd in 1761 als een schuilkerk (dus zonder klok en zonder toren) in gebruik genomen. Kerkgangers mochten vanaf de weg niet worden gezien door de Haagse magistraat, die nogal calvinistisch was aangelegd.

Boven op het platte dak, op elk van de vier hoeken, doen vier zwanen dienst als windvaan. Gereformeerden zijn weliswaar te kennen aan een haantje, roomsen aan een kruisje, maar luthersen houden het bij een zwaantje, vandaar die vier zwanen op het dak.

Op 27 oktober 1611 beriepen lutheranen in Delft en in ’s-Gravenhage hun eerste predikant, Daniël Fettius. Beide gemeenten waren per trekschuit aan elkaar verbonden, dus dat moest goed te doen zijn voor Fettius. Om de andere week reisde Fettius vanuit Delft, waar hij woonde, naar Den Haag, en weer terug. Hij hield het maar een paar jaar vol, toen werd hij wegens dronkenschap uit zijn ambt ontslagen.

Feestweek

De lutherse gemeente Den Haag heeft voor deze week een feestprogramma uitgedacht, dat zondag begon met een kerkdienst, in aanwezigheid van koningin Beatrix. Het jubileum wordt op 6 november afgesloten met een kerkdienst in de lutherse kerk aan het Noordeinde te Delft.

M. M. B. van der Meij-Seinstra is predikant van de evangelisch-lutherse gemeente te Den Haag. Wat zijn lutheranen voor mensen, hoe denken zij? „Bij ons staat genade voorop, en dan in de oorspronkelijke Hebreeuwse betekenis van het woord: gein, humor, vrolijkheid. Zeg maar: fromm und fröhlich. Lutheranen willen staan in de vrijheid van de christenmens, in het besef dat we ieders dienaar zijn.”

Mr. A. P. M. de Jong-Cosman (voorzitter van de kerkenraad): „Het is echt luthers om te beseffen dat elk mens ook verantwoordelijkheid draagt voor de ander, voor je naaste, voor alles wat er om ons heen gebeurt.”

J. P. J. F. Koopman (secretaris van de kerkenraad): „Voor een binnenstadskerk als de onze is het de uitdaging om mensen te boeien en te behouden. Vroeger gingen op zondagmorgen de deuren van de kerk open, en op zondagavond gingen ze voor zes dagen weer dicht. Maar hier gaan ze elke dag open, voor concerten, lezingen, seminars, middagpauzediensten. We willen als gemeente niet op een eiland gaan zitten. De luiken moeten open. De kerk staat niet voor niets aan de straat. We hebben een zichtbare functie, mensen moeten weten dat wij er zijn.”

Ds. Van der Meij: „Luther was heel revolutionair. Dat zou wel weer wat mogen terugkomen in de kerk, vind ik. We zijn wel erg gepolijst en gezapig geworden. Laten we de boel maar eens wat opschudden, en maar weer eens een lontje aansteken. Dat is heel luthers.”

Midden in de kerkzaal staan honderd rieten stoelen. Aan het koofplafond hangen vier grote koperen kronen, ooit een geschenk van gemeenteleden. Naast de kansel staat een vleugel. In het koperen doophek is de geschiedenis van Jona en de walvis uitgebeeld.

Bij de ingang ligt het gebedenboek. Daarin kunnen bezoekers schriftelijk vragen om voorbede te doen: „Graag gebed voor Hans, om weer verder te kunnen.” „Heer, vergeet ons niet.” „Laat Lucien haar been mogen behouden.” Een orgelstudent werkt zich ondertussen op het orgel van Bätz door een grote fuga van Bach heen.

Geen uitverkoop

Hoe ziet de toekomst eruit voor de lutherse gemeente? Koopman: „Wij houden geen uitverkoop van de laatste spullen. Onze gemeente redt het wel, ondanks de neergaande kerkelijke cultuur. We willen het gebouw in stand houden, en de gemeente ertoe aansporen actief te zijn, deel te nemen, trouw te komen. Het is echt luthers om positief te blijven denken. Wij geven het niet op.”

Wat zou Maarten Luther vinden van het huidige evangelisch-lutherse klimaat in Den Haag? Ds. Van der Meij: „Hij zou het al sowieso niet prettig vinden dat onze kerk zijn naam draagt. Daar zou hij echt op tegen zijn geweest, want het ging Luther niet om zichzelf, maar om het Evangelie. Maar daarom heten we ook evangelisch-luthers.”

Glossy

In de glossy ”Luther, 400 jaar in Delft en Den Haag” vertellen gemeenteleden, organisten en predikanten van wat het voor hen betekent om luthers te zijn. „Voor mij is dat vooral een gevoel”, zegt Nicolette Faber-Wittenberg, hoofdredacteur van het magazine. „Een gevoel van vreugde, warmte, saamhorigheid en naastenliefde.”

Marcel Barnard, hoogleraar liturgiewetenschap te Utrecht en Amsterdam: „Ik wil lutheraan zijn en dat betekent voor mij: het woord vrijheid schoonspuiten en zijn glans teruggeven. Luthers zijn, dat is voor mij de zon en de vrijheid weer tevoorschijn roepen. Blazen tegen de wolken en zeker weten dat het stralende gele zonlicht ons weer zal koesteren. Dwaasheid! Maar het is mijn vrijheid mij zo onzinnig te gedragen. Het zal lukken, want voor wie God liefhebben draagt alles bij aan het goede.”

In de glossy komen verder aan de orde de geschiedenis van de gemeenten in Den Haag en Delft, de orgels in beide kerken, markante gemeenteleden, interviews met gemeentepredikanten en wandelroutes langs historisch erfgoed.

www.400jaarluther.nl