„Geen onsje minder, maar terug naar de basis van bankieren”
UTRECHT – Jarenlang deelde hij ze bij ABN AMRO zelf uit. Maar toen zijn onderzoek hem leerde dat bonussen juist averechts werken, trok Kilian Wawoe (38) zijn conclusies en vertrok. „Het is echter gewoon doorgegaan.”
Als de val van de bank Lehman Brothers eind 2008 de kredietcrisis ontketent, weet Henry Paulson, Amerikaans minister van Financiën, het ook niet meer. Terwijl ambtenaren op zijn deur bonzen om ’s werelds machtigste schatkistbewaarder om advies te vragen, belt deze zijn vrouw en vraagt haar door de telefoon hardop voor te lezen uit de Bijbel.
Het zal ongeveer datzelfde moment zijn geweest dat Wawoe –Nederlandse moeder, vader van Curaçao– op een hotelkamer in India via zijn mobieltje de kelderende beurskoersen gadeslaat.
Ook Wawoe, op dat moment regionaal hoofd personeelszaken voor ABN AMRO, is ervan overtuigd dat het bankensysteem op het punt staat van imploderen. „Dat gevoel had ik echt”, zegt hij nu, terugkijkend in een Utrechts etablissement. „En wat dan?”
Korte tijd later geeft hij in een interview in een Nederlandse krant zijn visie op het ontstaan van de crisis. „Dat was een cri de coeur, zoals de Fransen zeggen: een hartenkreet.” De misère kwam volgens Wawoe niet uit de lucht vallen: jaar op jaar hadden bankiers te veel risico genomen, voortgedreven door met name het bonussysteem dat de sector zo kenmerkt, maar volgens de personeelsdeskundige de verkeerde prikkels geeft.
Haast op de dag af drie jaar later –Wawoe werkt sinds 2010 niet meer voor ABN AMRO maar voor zichzelf (zie kader)– constateert de ex-bankmedewerker dat alle heisa van destijds, inclusief het breedgedragen gevoel dat bonussen zwaar aan banden zouden moeten worden gelegd, nog tot weinig verandering heeft geleid. „Dat klinkt triest, maar het is wel de waarheid.”
Kijk maar naar België, zegt Wawoe. Waar bankverzekeraar Dexia vorige week volledig in handen kwam van de staat, net zoals ABN AMRO (kort nadat het was opgeslokt door Fortis) drie jaar terug in één klap een beetje van ons allemaal is geworden.
Wawoe: „De topman van Dexia kreeg vorig jaar nog een bonus uitgekeerd van 600.000 euro, omdat hij het zo goed deed. Met de kennis van nu kun je eenvoudig vaststellen dat hij het helemaal niet goed heeft gedaan. Maar die 6 ton komt niet meer terug.”
Dat geldt ook voor al die miljoenen euro’s aan bonussen die Wawoe begin 2009 –dus vlak na de staatsovername– alsof er niets was gebeurd onder de ABN AMRO-medewerkers moest verdelen.
„Medewerkers van het ministerie van Financiën liepen bij ons binnen, maar hadden geen idee wat ze daartegen moesten doen. Het is dus gewoon doorgegaan.” En het gaat nog steeds door, zegt Wawoe. „Tot op de dag van vandaag.”
Die bonussen waar de personeelsdeskundige zo tegen is –omdat ze weliswaar de kwantiteit bevorderen, maar niet de kwaliteit– worden niet alleen in de bankensector uitgekeerd, maar ze leiden hier wel tot de grootste problemen, stelt hij.
„Als Philips er een potje van maakt, mogen ze zelf de scherven rapen. Bij banken mag de belastingbetaler dat doen. Neem ING. De staatssteun uit 2008 is terugbetaald, maar de Amerikaanse rommelhypotheken van die bank staan nog altijd op de balans van de overheid.”
Ondertussen gaat ING gewoon door met bankieren en stroomt de bonuskas alweer aardig vol. Wawoe: „Dát is het probleem: als het goed gaat is de winst voor de bankier, als het slecht gaat is het verlies voor de belastingbetaler. Ja, zo kan ik ook geld verdienen.”
Radicale verandering is er volgens de Utrechter nodig in de sector. „Niet een onsje meer of minder, maar echt een terugkeer naar de basis.” Zo’n proces begint volgens de personeelsdeskundige bij het neerleggen van een visie over wat een bank nu eigenlijk is.
„Banken zijn er om de samenleving te dienen. Alle activiteiten moet je dus langs díé meetlat leggen. Wat hebben banken dan nog te zoeken in het buitenland? Wat doet een ING Direct, als een soort Icesave voor zijn val, in Amerika, Canada, India of Australië? Als het daar misgaat, mogen wij ervoor betalen.”
Ook zijn ‘eigen’ bank voerde in het achterliggende decennium een vrij agressief buitenlands beleid, zeker nadat Rijkman Groenink er de touwtjes in handen kreeg was „eten of gegeten worden” het nieuwe bedrijfscredo. Wawoe: „ABN nam in 2005 het Italiaanse Antonveneta over. Ik ben er een paar keer geweest: we hadden daar helemaal níéts te zoeken.”
Radicale verandering gaat echter nooit vanuit de sector zelf komen, weet Wawoe. „Je zou verwachten dat het minste wat bankiers kunnen doen, is vaststellen dat het mis is gegaan en bezien hoe dat in de toekomst voorkomen kan worden. Maar de zelfreflectie van bankiers is zéér beperkt. Ze hebben serieus het gevoel dat ze slechts eventjes pech hebben gehad, maar dat het verder wel goed gaat.”
Dat de overheid de sector na de crisis heeft gevraagd vooral maar zélf het veranderingsproces ter hand te nemen, vindt hij daarom onbegrijpelijk. „Bankieren is een ongelooflijk belangrijke maatschappelijke taak. Dat is veel te gevaarlijk voor zelfregulering.”
In theorie zou de burger, door van bank te wisselen, die verandering kunnen afdwingen, is vaak de gedachte. Maar ook dat gaat volgens Wawoe niet gebeuren. „Van nature zijn we toch zelfzuchtig. Dus gaan we voor de hoogste rente en klagen we vervolgens bij de overheid als zo’n bank failliet gaat.”
De ex-ABN’er ziet hier dan ook duidelijk een staatstaak. „De overheid is er bij uitstek om ons tegen onszelf te beschermen. Ik moet in de auto toch ook verplicht een gordel om? Ik mag dus niet zelf kiezen of ik na een botsing door mijn ruit heen wil vliegen of niet.”
Maar hoewel politici achter gesloten deuren Wawoe bijvallen, durven ze vóór de schermen de stap uiteindelijk niet aan. „Ze durven de sector niet aan te pakken omdat ze bang zijn te worden uitgemaakt voor een soort socialisten die ingrijpen in de vrije markt.”
In Wawoes ogen is de bankensector echter niet de vrije markt die hij pretendeert te zijn. „Er is geen vrije toetreding, geen uittreding, geen transparantie en geen vrije overstap. Er is dus helemaal geen vrije markt. Behandel het dan ook niet zo.”
Zet als overheid een aantal deskundigen op de sector en laat ze scenario’s uitwerken over hoe de bank van de toekomst eruit zou moeten zien. Wawoe: „De partijen die nog het sterkst durven in te grijpen zijn SP en PVV; niet bepaald de meest verantwoordelijke partijen.”
Terwijl verandering in zijn ogen júíst zou moeten komen van rechtsere partijen, zoals VVD en CDA. „Zowel een liberaal als een christendemocraat weet dat de markt ook een moraal moet hebben om goed te kunnen functioneren.”
Zo heeft het christendom volgens Wawoe al eeuwenlang een heldere visie op bankieren. „Het roept op jezelf te wapenen tegen het destructieve en hebzuchtige in ons. Calvijn bijvoorbeeld was zeer kritisch op het beroep van bankier.”
Uiteindelijk zal de verandering er komen, daarvan is Wawoe overtuigd. „De volgende verkiezingen gaan maar over één ding: hoeveel geld zit er straks in mijn portemonnee. Hoofddoekjes en of de majesteit wel of niet in de regering thuishoort, dat zijn leuke discussies, maar daar ligt uiteindelijk niemand écht wakker van. Wél wanneer straks de rolstoelen onder gehandicapten worden wegbezuinigd, terwijl er miljarden naar bankiers gaan die geen enkel gevoel meer hebben met de samenleving. Dat is onhoudbaar. De Nederlander begint nu pas ter merken dat hij bestolen is.”
Wawoe op Wegwijs
Kilian Wawoe vertrok in 2010 bij ABN AMRO na er ruim tien jaar als personeelsmanager te hebben gewerkt in onder meer Nederland, België, Monaco en India. Enkele maanden later promoveerde hij aan de Amsterdamse Vrije Universiteit op een onderzoek naar de effecten van bonussen. Hij werkt nu als docent aan de VU en adviseert organisaties op het gebied van hun beloningsbeleid. Ook schreef hij het boek ”Bonus”. Van 21 tot 25 oktober spreekt Wawoe, evenals de Amsterdamse rabbijn Evers, over het spanningsveld tussen geld verdienen en moraliteit als deelnemer aan het forum ”Koosjer Zakendoen” op de gezinsbeurs Wegwijs (20-25 oktober), van 11.30 tot 12.00 uur in de Utrechtse Jaarbeurs.
