De aanslagen van 11 september 2001 hebben de islam ook op de theologische agenda gezet. Deze week bezinnen theologen uit diverse landen zich in Grand Rapids op deze religie. De bijeenkomst is georganiseerd door het Bavinck Instituut van het Calvin Theological Seminary.

Prof. Bert de Vries, als archeoloog verbonden aan Calvin College in Grand Rapids, opent de conferentie. Hij laat zien hoe Abraham Kuyper Israël zag op zijn reis naar het Midden-Oosten. Het ‘heilige land’ ligt er in 1907 nog verlaten bij en wordt door moslims bestuurd. Volgens Kuyper is de rol van Israël uitgespeeld. De ruïnes van Kapernaüm herinneren hem aan de vloek van Jezus over deze stad, aldus De Vries.

In zijn reisverslag heeft de gereformeerde voorman weinig oog voor de rijkdom van de plaatselijke cultuur. Arabieren en bedoeïenen moeten wijken voor Europese kolonisten die zich in Palestina willen vestigen. Kuyper gelooft niet in de terugkeer van de Joden naar het beloofde land. De beloften voor Israël zijn vervuld in Christus, stelt hij.

De theologische erfenis van het neocalvinisme staat in verschillende lezingen centraal. Van Ruleronderzoeker dr. Dirk van Keulen, tot voor kort verbonden aan de PThU in Kampen, vergelijkt de visies van Kuyper en Herman Bavinck op de islam. Ten tijde van beide theologen telt het Koninkrijk der Nederlanden –inclusief Indië– na Groot-Brittannië de meeste moslimonderdanen.

Ook in die tijd al was de islam politiek en theologisch gezien een belangrijke kwestie. Kuyper noemt Mohammed een valse profeet en de islam een pseudogodsdienst. Bavinck legt meer nadruk op waarheidselementen in de islam. Beiden bezien de islam vanuit de algemene openbaring en de algemene genade.

Dr. Henk van den Belt, docent aan de Universiteit Utrecht schetst hoe Bavinck ten aanzien van de islam een ontwikkeling doormaakt. Aanvankelijk sluit hij nauw aan bij de gereformeerde orthodoxie door uit te gaan van het christendom als ware religie. Later kiest hij een algemene insteek, om uit te komen bij het christendom als de religie waarin alle andere godsdiensten hun vervulling vinden.

James Payton, hoogleraar aan Redeemer College in Ontario, geeft een overzicht van de geschiedenis van de contacten tussen de islam en het christendom. Een geschiedenis van dertien eeuwen kenmerkt zich door een gebrek aan echt gesprek over theologie en religieuze ervaringen. De dialoog is een Bijbelse roeping, stelt Payton. Zich baserend op de uitleg van het negende gebod in de Heidelbergse Catechismus onderstreept hij dat de theologische positie van anderen waarheidsgetrouw moet worden weergegeven.

Volgens prof. Kees van der Kooi, als dogmaticus verbonden aan de VU, is de functie van de dialoog beperkt. Omdat mensen in vrede moeten samenleven, is het goed dat zij met elkaar in gesprek blijven. Als de dialoog echter zoekt naar de grootste gemene deler, gaat het altijd ten koste van de inhoud van het christelijk geloof, meent hij.

De zogenaamde abrahamitische oecumene maakt het christendom los van de heilsleer. De kern van het christelijk geloof ligt niet in de morele waarden maar in de heilsgeschiedenis. Dat betekent volgens de hoogleraar dat het kruis centraal moet staan, ook in de dialoog.

De missioloog Roger S. Greenway portretteert Samuel Marinus Zwemer. Zwemer wordt in 1867 geboren in de pastorie van het dorpje Vriesland (Michigan). Als Zwemer aankondigt dat God hem geroepen heeft tot de zending, vertelt zijn moeder dat zij hem als baby in haar gebed al aan de zending had gewijd.

Zwemer leefde jaren in de Arabische wereld en publiceerde over de Godsleer in de islam. Hij vond de gereformeerde theologie bij uitstek geschikt om de confrontatie met de islam aan te gaan vanwege de nadruk op Gods soevereiniteit.

Dit artikel is het eerste verslag van de Bavinckconferentie die tot en met vrijdag gehouden wordt in Grand Rapids. Zaterdag deel 2.