De afgelopen jaren werd een villa, eigendom van de plaatselijke evangelische gemeente, ingericht als studiecentrum annex bibliotheek. Twintig plaatsen voor overnachting zijn gerealiseerd, en er is een conferentiezaal, een liturgische ruimte en een keuken.

Doel van het centrum is bezoekers bekend te maken met het leven en werk van de evangelische predikant en verzetsstrijder Dietrich Bonhoeffer (1906-1945), en zijn geestelijke erfenis voor de huidige generatie te ontsluiten. Twintig minuten met de auto vanaf Stettin, en je arriveert in de voorstad Finkenwalde, waar Bonhoeffer een theologische opleiding van de Bekennende Kirche realiseerde. Hier ontstonden zijn boeken ”Gemeinsames Leben” en ”Nachfolge”, waarmee hij een van de bekendste theologen van de twintigste eeuw is geworden. Van het opleidingsinstituut zijn alleen de fundamenten bewaard gebleven. Bij een rondvraag in 1999 naar de „belangrijkste personen van deze stad” kwam Bonhoeffer op de 23e plaats.

Aan de inwijding van het studiecentrum, vorige maand, hebben de bisschop van de Lutherse Evangelische Kerk in Polen, Janusz Jagucki (Warschau), de bisschop van de kerkprovincie Ryszard Bogusz (Breslau) en de theoloog Peter Zimmerling uit Heidelberg deelgenomen. Zimmerling, mede-initiatiefnemer, noemt Bonhoeffer een bruggenbouwer tussen twee tot voor kort vijandelijke staten, Polen en Duitsland. „Hitlers agressieve grootheidswaanzin en zijn misdadige aanval op Polen (1939), bracht het land onherstelbare schade toe en leidde tot de verdrijving van de Duitstaligen uit Stettin en de gebieden ten oosten van de Oder. Bonhoeffers martelaarschap -hij werd in 1945, kort voor de bevrijding, opgehangen- maakt hem ook buiten Duitsland geloofwaardig: als ”goede Duitser” droeg de conservatieve verzetsheld ertoe bij dat het vertrouwen tussen volken hersteld kon worden.”

Het idee voor een Bonhoeffer-centrum is al enkele decennia oud. Op verschillende plaatsen in het land wordt de theoloog door gedenktekens vereerd. De evangelische hoogleraar in de theologie Boguslaw Milerski (Warschau) zei bij de opening dat Bonhoeffers theologie beslissende impulsen kan geven aan een toekomstige „pedagogiek van de verzoening.”

Voorzitter van het studiecentrum is de lutherse dominee Piotr Gas uit Stettin. Sommige leden hopen dat het studiecentrum ooit in Finkenwalde wordt gevestigd. Mogelijk kan dan op de honderdste geboortedag van Bonhoeffer (2006) de eerste steen worden gelegd.

Bonhoeffer was 27 jaar oud toen Hitler rijkskanselier werd. Die gebeurtenis heeft de rest van zijn leven gestempeld. Vanaf het begin herkende Bonhoeffer in het nationaal-socialisme een vernietiging van de menselijke rechten en een verwerping van God. Hij zag in dat de aanval op de Joden een aanval op Christus en op de mensheid in het algemeen was. Daarom was zijn streven erop gericht God en de kerk te dienen in de strijd tegen het nazisme. Zo diende Bonhoeffer de Bekennende Kirche door predikanten en geestelijk werkers op te leiden en bij te staan als ze voor moeilijke keuzes werden geplaatst. Persoonlijk nam hij deel aan het verzet tegen Hitler en diens bewind.

Van Bonhoeffers werk bestaan recente Nederlandse vertalingen, vooral uitgekomen bij Ten Have. Een beroemde biografie over hem, geschreven door zijn vriend Eberhard Bethge, werd opnieuw bewerkt en verscheen kort geleden ook in Nederlandse vertaling. Het Chr. Kaiser Verlag heeft een monumentale kritische uitgave van Bonhoeffers ”Werke” in zestien delen afgerond.

In orthodox-christelijke kring bestaan reserves ten opzichte van Bonhoeffer, vooral omdat moderne theologen hem na de oorlog hebben ingelijfd als vader en voorman. Bonhoeffer wilde dat de kerk ”mondig” werd, „wereldser dan de wereld zelf.” Het is geen wonder dat moderne theologen van dergelijke uitspraken na de oorlog dankbaar gebruik maakten en Bonhoeffer tot een van de vaders van de moderne maatschappijkritische theologie verhieven.

Dr. H. Klink schreef recent in deze krant dat Bonhoeffers woorden begrijpelijker worden als men bedenkt dat hij schreef in een tijd waarin Hitler en zijn aanhang het woord ”religie” perverteerden, een tijd ook waarin een groot deel van de kerk zich dreigde op te sluiten in een binnenkerkelijke ’vroomheid’ en vanuit de kerk nauwelijks werd geprotesteerd tegen wat er in de wereld gaande was.

Desondanks hebben ook onder orthodoxe christenen Bonhoeffers boeken ”Gemeinsames Leben” en ”Nachfolge” breed weerklank gevonden, niet in de laatste plaats vanwege Bonhoeffers intense spiritualiteit van het lijden. Navolging betekent voor hem de binding aan de lijdende Christus. Lijden is voor christenen niets vreemds, zegt Bonhoeffer, maar „genade en vreugde. Kruisdragen is de enige overwinning van het lijden. Dat geldt voor alle christenen die Christus na willen volgen, omdat het voor Christus zelf gold.”