Aan de kade ligt VOC-schip Amsterdam, als vanouds. Uiterlijk is er ook nauwelijks iets veranderd aan Het Scheepvaartmuseum. Het interieur onderging echter een metamorfose.

De achterliggende maanden waren er achttien zeecontainers nodig om bijna duizend objecten te verhuizen van het depot het Behouden Huis –op het naastgelegen marineterrein– naar het museum aan het Kattenburgerplein. Vervolgens werden dertien interactieve tentoonstellingen ingericht waarin bezoekers kunnen zien en ervaren hoe de Nederlandse cultuur is gevormd door de zee.

Het weidse water bezorgde Nederland een gouden eeuw en nog veel meer. Daarvan is nog veel bewaard gebleven. Het Scheepvaartmuseum bezit een van de grootste maritieme collecties ter wereld. Het is de kunst om de inhoud van die schatkamer zo te presenteren dat het ook hedendaagse bezoekers nog aanspreekt.

„Museumbezoekers zijn tegenwoordig niet meer snel onder de indruk”, zegt Uwe Brückner, de Duitse ontwerper die de nieuwe exposities uitdacht. „We worden overspoeld met indrukken. Films zijn al niet meer bijzonder.”

Toch hebben musea volgens hem nog steeds bestaansrecht naast de multimediale informatiestroom. „Er zijn nog steeds manieren om bezoekers uit te dagen tot reflectie en zelfonderzoek. Je kunt interessante tentoonstellingen en musea maken zonder dat je er fastfood van maakt. Het museum kan een venster zijn op verborgen werelden die normaal alleen toegankelijk zijn voor specialisten, de curatoren van het museum bijvoorbeeld. Als het museum die verwachting vervult, blijft het een aantrekkelijke plek.”

Voor verschillende groepen bezoekers zijn er straks ontdekkingstochten door vijf eeuwen maritieme geschiedenis van Nederland. De expositie ”De Fotoalbums” biedt die aan de hand van persoonlijk beeldmateriaal, ”Het Glas, Zilver en Porselein” met een grote, feestelijk gedekte tafel, ”De Schilderijen” aan de hand van de maritieme meesters.

En zo komt het allemaal voorbij: de gouden eeuw, de walvisvaart, de ontwikkeling van de Amsterdamse haven. Voor kinderen tot 6 jaar zijn er ”Matje & Roosje” en ”Circus Zee”.

Scholieren kunnen onder meer een heftig virtueel avontuur op zee beleven, meldt het museum: „Je ontmoet historische figuren en ervaart levensecht wat ze aan boord moesten doorstaan tijdens stormen en zeeslagen.” Honderd leerlingen van de Amsterdamse basisschool De Wielewaal hebben de attractie getest.

”De Globes” toont vier eeuwen cartografie. „Als je die globes neerzet zoals ze dat veertig jaar geleden deden, geloven bezoekers het na een stuk of vijftien wel”, zegt ontwerper Brückner. „Ze halen hun schouders op, zo van: heb je er één gezien, dan heb je ze allemaal gezien.”

Daarom is er nu „een sfeervolle en levendige, haast exotische tentoonstelling” van gemaakt „die je laat verdrinken in de prachtige details van de globes. Aan het slot staat een interactieve globe waarmee bezoekers door 400 jaar zeekaarten kunnen reizen.”

Kort voor de sluiting van het museum in januari 2007 kwamen er twee keer zo veel bezoekers als normaal: de komende jaren zou de collectie weggesloten en ontoegankelijk zijn. Nadien is het gebouw volledig gerestaureerd en gemoderniseerd.

Het Open Pleyn, de binnenplaats van ’s Lands Zeemagazijn, heeft een glazen overkapping gekregen. De zelfdragende constructie, 34 bij 34 meter groot, bestaat uit 1200 stukken glas in een metalen frame. Het geheel weegt 200.000 kilo. De Luxemburger Laurent Ney liet zich bij het ontwerpen van de overkapping inspireren door de kompaslijnen op oude zeekaarten.

De stukken glas hebben allemaal verschillende afmetingen. Daarbij moest Ney er rekening mee houden dat de binnenplaats niet helemaal symmetrisch meer is, doordat het gebouw door de eeuwen heen iets is verzakt.

Zo’n glazen dak op hoge muren kan voor een indrukwekkende nagalm zorgen. Om de akoestiek terug te brengen van 12 naar 3,3 seconden is er een geluiddempende vloer aangebracht: de voegen tussen de 2300 tegels zijn gedeeltelijk open („maar wel hogehakvriendelijk”) en laten het geluid ontsnappen.

Restaurant Stalpaert is voorzien van een terras aan het water. Aan de steiger ligt de replica van het VOC-schip Amsterdam –de oorspronkelijke versie verging in 1749 al op zijn eerste reis–, die de afgelopen tijd in Zaandam is opgeknapt. En verder ligt daar het stoomschip Christiaan Brunings. Het is in 1900 gebouwd als ijsbreker-directievaartuig voor Rijkswaterstaat en maakt sinds 1968 deel uit van de collectie van Het Scheepvaartmuseum.

Het museum bedruipt zich gedeeltelijk door verhuur aan gezelschappen, tot wel duizend personen: van intieme diners in de stijlvol ingerichte Admiraliteitskamer tot grote maaltijden op de binnenplaats, waarbij de overkapping verlicht wordt.

De koningin is beschermvrouwe van de Vereeniging Nederlandsch Historisch Scheepvaart Museum. Tijdens de Grand Opening zaterdagavond zal ze een van de nieuwe tentoonstellingen bezoeken.

Behalve topstukken uit het verleden bezit Het Scheepvaartmuseum nu ook een werk van een eigentijdse maritieme kunstenaar. Striptekenaar en illustrator Peter van Dongen maakte speciaal voor de heropening een olieverf op doek: ”Africa-Holland lijn.” In een stripverhaal verbeeldt hij de tocht van Afrikaanse bootvluchtelingen en hun aankomst in een Nederlandse haven.

Volgens tentoonstellingsmaker Saskia Oranje past het werk perfect in ”De Schilderijen”. „Het allereerste schilderij in de tentoonstelling, ”De slag bij Gibraltar”, is eigenlijk ook een soort stripverhaal. Al die gebeurtenissen op dat doek hebben nooit tegelijkertijd plaatsgevonden.”

Dit is het eerste artikel in een tweeluik over Het Scheepvaartmuseum. Dinsdag een impressie van de vernieuwde tentoonstellingen.