De Leidse hoogleraar praktische theologie sprak woensdag in de Buurkerk (nu een museum) in Utrecht ter gelegenheid van de presentatie van het boek ”Meer dan hout en steen”, waaraan ook hij meewerkte. De eerste exemplaren van het ”handboek kerksluiting” werden door de auteurs Peet Valstar en Harry Bisseling aangeboden aan drs. V. Schoenmakers, plaatsvervangend algemeen secretaris van de rooms-katholieke kerkprovincie, en dr. A. J. Plaisier, scriba van de synode van de Protestantse Kerk. Voor het boek werkten protestanten en rooms-katholieken samen.

Tijdens het symposium dat aan de presentatie voorafging, klonk een nieuw lied van troost en bemoediging: „Geef Heer geloof;/ wij staan in Christus niet alleen./ Schenk ons Uw troost./ De kerk is meer dan hout en steen.”

Daarover refereerde prof. De Roest. Hij deed onderzoek naar de sluiting van gebouw De Hoeksteen in Zwolle. De kerk, in 1982 gebouwd, werd op 5 juni gesloten en wordt afgebroken. De kerkgangers sluiten zich aan bij de gemeente die samenkomt in de Oosterkerk. Kerkgangers kregen ruimschoots voor de sluiting de gelegenheid hun meest geliefde plaats in de kerk aan te geven door een foto. Als favoriete plek kwam de gedachtenisruimte met een geschilderd raam en gedachtenisstenen voor overledenen naar voren. Daarna volgde het liturgisch centrum, het centrale punt voor Woordverkondiging en muziek. Vervolgens kwamen de ruimte voor de kinderen, de algehele sfeer in de kerk, de viering van het avondmaal en het exterieur van het kerkgebouw.

De Roest constateerde dat bij kerksluiting zowel religieuze als sociale gevoeligheden spelen. „Een kerksluiting dreigt het weefsel van het sociale en spirituele leven van een geloofs­gemeenschap te verwoesten.” Hij stelde dat de kerkleiding vaak te veel bezig is met de toekomst. Het is volgens hem nodig om ruime aandacht te besteden aan het afscheid, mogelijk een jaar. De fotomethode kan daarbij goede diensten bewijzen. Foto’s kunnen later dienen voor een boek.

De hoogleraar adviseerde in de nieuwe kerk zo mogelijk zaken van de oude kerk mee te nemen. Zo heeft de gedachtenisruimte van De Hoeksteen een plaats gekregen in de Oosterkerk. Heel belangrijk is het dat beloften die voor de kerksluiting gedaan worden, worden waargemaakt, want „anders kan boosheid toeslaan. Het luistert heel nauw.”

Alice Gut, adviseur monumenten van de gemeente Utrecht, zei dat herbestemming van kerkgebouwen de laatste tijd veel aandacht heeft, niet alleen vanwege het duurzaamheidsaspect, maar ook doordat veel bewoners binding hebben met een kerkgebouw in de wijk, ook al gaan ze er zelf niet heen. Het beleid van de gemeente Utrecht is gericht op behoud van de kerkgebouwen; daarvoor is ook een bescheiden bijdrage beschikbaar. Gut raadde de kerkelijke leiding aan om in een vroeg stadium contact te leggen met de overheid, om samen naar oplossingen te zoeken.

Dr. Plaisier zei bij het in ontvangst nemen van het boek dat het niet goed is als er een taboe ligt op de sluiting van kerken. „Dit boek helpt bij het rouwen.”

Volgens het handboek telt Nederland op dit moment ongeveer 4000 kerkgebouwen en zijn er de laatste zeven jaar 137 gesloten.

Gemeente Bergen op Zoom

Positief over de rol van de plaatselijke overheid zijn ds. W. Vermeulen en pastoor R. Smit, beiden werkzaam in Bergen op Zoom. In hun stad heeft de burgerlijke gemeente zich actief bemoeid met de bestemming van de historische St.-Gertrudiskerk. In het verleden behoorde dit gebouw toe aan de protestantse gemeente, in de jaren zestig werd het eigendom van de stedelijke overheid, jaren later ging het over naar de Rooms-Katholieke Kerk. De tegenover de Gertrudiskerk gelegen rooms-katholieke kerk werd gemeentelijke schouwburg.

De gemeente Bergen op Zoom zoekt ook mee bij herbestemming van kerken. In de jaren 70 en 80 zijn twee grote kerken in de stad afgebroken, maar dat gebeurt nu niet meer. Zo is de Antonius Abtkerk, die in de jaren 90 dichtging, nu wijkcentrum annex peuterspeelzaal. Voor twee kerken wordt naar een oplossing gezocht.