Het gaat om het oudste Joodse monument van Nederland, daterend uit de dertiende eeuw en grotendeels vervaardigd uit mergelsteen, aldus het Limburgs Museum en de gemeente Venlo in een gezamenlijk persbericht. Het overbrengen van de 180 ton wegende resten –het zwaarste transport ooit in Nederland van een archeologisch monument– is maandenlang voorbereid. In februari 2012 is de uitbreiding van het Limburgs Museum klaar en kan het mikwe gereed worden gemaakt om door het publiek te worden bezocht. Opperrabbijn Binyomin Jacobs hield donderdag een toespraak.

Bijzondere vondst

Ter voorbereiding op de bouw van de Maasboulevard voerde de gemeente Venlo in 2004 archeologisch onderzoek uit. Bij dit onderzoek werden bijzondere kelderfragmenten aangetroffen. Nader onderzoek wees uit dat het hier ging om een mikwe, een Joods ritueel badhuis. Vanwege het wetenschappelijke en cultuurhistorische belang is besloten de vondst uit de vindplaats te tillen en over te brengen naar een opslag. De kelder is daarvoor gedeeltelijk ondergraven, waarna de vrijgekomen ruimten ter versteviging zijn gevuld met beton. Vervolgens is het archeologisch object, dat 8x9 meter groot is, door midden gezaagd. Na de overbrenging naar een speciale accommodatie op een opslagterrein, kon een groep van internationale specialisten in opdracht van de gemeente Venlo aan de slag. Eerst is het mikwe zorgvuldig gedroogd, waarna het poreuze mergel is gerestaureerd met kalkwei. Kalkwei is een vloeistof met veel kalk en dezelfde chemische substantie als mergel. Als je mergel ermee overgiet, dringt het in de steen door en zorgt het zo voor extra binding op de meest natuurlijke manier.

Oudste Joodse monument

Uit het onderzoek is vast komen te staan dat het mikwe dateert uit de dertiende eeuw. Het is daarmee het oudste Joodse monument teruggevonden in Nederland. Het mikwe was grotendeels vervaardigd uit mergelsteen, wat zeer uitzonderlijk is voor deze periode. Mogelijk zijn gespecialiseerde vaklui van elders naar Venlo gekomen. Het is onwaarschijnlijk dat lokale bouwvakkers die kennis en kunde in huis hadden. Dezelfde technieken zijn toegepast bij de bouw van de dertiende-eeuwse Munsterkerk in Roermond en wellicht is er een relatie.

Functie mikwe

Het badhuis bestaat uit vier delen: een kleedruimte, een reinigingsruimte, een gebedsruimte en het eigenlijke rituele bad, waar men zich in onderdompelde. De ingang bevond zich aan de oostzijde en telde zeven treden, waarvan er vier zijn teruggevonden. De vloeren waren van Maaskeien en baksteen. Het badhuis werd gebouwd tegen een nog ouder stenen pand, dat in de eerste helft van de dertiende eeuw waarschijnlijk diende voor een landsheerlijke functie, bijvoorbeeld als tolhuis of waag.

Het mikwe speelt een essentiële rol in het leven van Joden die volgens de Joodse tradities leven. Zoals opperrabbijn Jacobs vanmiddag zei: „Als een Joodse Gemeenschap voor de keus gesteld wordt om of een synagoge te bouwen of een mikwa, dan krijgt het mikwa de prioriteit. Het gezin, de man-vrouw-relatie, is immers de bouwsteen van de samenleving.”

In het bad vindt een spirituele reiniging plaats. Het mikwe wordt bezocht door vrouwen kort voor hun huwelijk en vervolgens na iedere menstruatie. Joodse mannen bezoeken het bad vlak voor belangrijke feest- of herdenkingsdagen. Servies en bestek worden eenmalig in het bad ondergedompeld voordat ze in de koosjere keuken worden gebruikt.

Pogroms

De vondst van het dertiende-eeuwse mikwe werpt een nieuw licht op de geschiedenis van het gebied tussen Rijn en Maas. Een van de landsheren, de graaf van Gelre, wilde zijn rol in het spel om de macht verstevigen. Waarschijnlijk haalde hij Joden naar Venlo om de financiële positie van deze handelsnederzetting te verbeteren. De nieuwkomers lieten een voor die dagen luxueus ritueel badhuis bouwen. Het mikwe is enkele decennia in gebruik gebleven. Rond het midden van de veertiende eeuw kreeg het een andere functie. Het werd onder meer gebruikt als beerput. De exacte reden van deze ontheiliging staat niet vast. Mogelijk is er een samenhang met de pestepidemieën die Europa in de veertiende eeuw teisterden. Omdat er indertijd geen verband werd gelegd tussen hygiëne en pest, werd naar een andere oorzaak gezocht voor de plaag die in korte tijd honderdduizenden mensenlevens eiste. De Joden werden aangewezen als de schuldigen die de pest hadden verspreid. Overal in Europa vonden vervolgingen en pogroms plaats. Het zou geruime tijd duren voor Joods leven en cultuur zich weer herstelden.

www.limburgsmuseum.nl/pers/mikwe/