Eindelijk had de crisis in de Hoorn van Afrika het nieuws dan gehaald. Een maand of twee terug kwam de noodhulp écht op gang. Bittere noodzaak. Zeker nu recente VN-berichten laten zien dat de situatie verergert. Het nieuws uit de regio is zo schokkend dat passief blijven eigenlijk niet kan. Althans, zou je zeggen.

Toch trok slechts 17 procent van de Nederlanders de portemonnee, zo bleek uit een enquête. Dat is nog geen een op de zes. Belangrijkste redenen voor de geringe geefbereidheid? Een gebrek aan vertrouwen dat het geld goed terechtkomt. En de gedachte dat noodhulp maar een tijdelijke oplossing is. Hier moeten we lessen uit trekken!

We weten dat de wortels van de crisis vooral in Somalië liggen. Uiteraard speelt klimaatverandering een belangrijke rol. Maar de anarchie in Somalië en het feit dat herdersvolken door gewapende groepen beperkt worden in hun mobiliteit, wegen minstens zo zwaar mee.

Piraterij

Dat is niet iets van gisteren. Het is al twintig jaar een puinhoop in Somalië. Nadat begin jaren negentig een aantal Amerikanen in de straten van Mogadishu bloedig werd gelyncht, heeft het Westen geprobeerd Somalië weer politieke structuur te geven. Achter de tekentafel bedachte modellen mislukten echter jammerlijk. Dit in tegenstelling tot Somaliland, feitelijk een zelfstandig land, waar men met redelijk succes van onderop wél een politieke structuur van de grond kreeg.

Vervolgens zakte Somalië weg uit de internationale aandacht. Weliswaar gaven de VN in 2007 aan de Afrikaanse Unie mandaat om met de militaire operatie Amisom een bijdrage te leveren aan de stabilisatie van Somalië. Maar het Westen begon zich pas weer echt te interesseren toen de piraterij in de Somalische kustwateren een fors probleem werd voor koopvaardijschepen. Eigenbelang dus.

Dat gold ook de Nederlandse politiek. Wie in de politieke stukken van de afgelopen jaren duikt, ziet dat de ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie en de Tweede Kamer zich beperkten tot de piraterij.

De humanitaire crisis van dit moment geeft te denken. Zijn structurele oplossingen denkbaar om herhaling te voorkomen? Maatregelen tegen klimaatverandering? Duurzame landbouw? Betere irrigatie? Meer ruimte voor nomaden? Beslist noodzakelijk, maar niet genoeg. Zonder verbetering van de politieke en de veiligheidssituatie in Somalië is het dweilen met de kraan open. Sterker nog, als die situatie niet verbetert, werken al die andere oplossingen ook niet.

Staatssecretaris voor Ontwikkelingssamenwerking Ben Knapen leek aanvankelijk vooral om Somalië heen te draaien. Een tweetal weken terug schreef hij, bijna kil, aan de Tweede Kamer: „Door de instabiele situatie in Somalië is het vooralsnog niet mogelijk om in dit land structurele ontwikkelingsprogramma’s op te zetten.” Punt.

Daden

Bij Tweede Kamerleden die de afgelopen weken de regio bezochten is het bewustzijn groeiende dat er in Somalië echt iets grondig moet veranderen. PvdA-Kamerlid Dikkers twitterde vanuit Kenia: „Internationale gemeenschap heeft te laks opgetreden tegen Somalië. Internationale piraterij en hongersnood zijn slechts 2 van de vele plagen.” CDA-Kamerlid Ferrier vroeg zich op haar weblog af welke structurele oplossingen mogelijk zijn.

We mogen van deze Kamerleden verwachten dat ze, nu ze terug zijn, het debat met Knapen aangaan. Een debat dat zich niet beperkt tot voedseldistributie, watervoorziening en vaccinaties. Maar dat ook gaat over vergroting van de Nederlandse en Europese politieke betrokkenheid bij de crisis in Somalië, versterking van de missie van de Afrikaanse Unie in Somalië, de mogelijkheden voor latere terugkeer van voedselvluchtelingen en internationale erkenning van Somaliland.

Bemoedigend is dat inmiddels ook Knapen hardop erkend heeft dat noodhulp niet volstaat. Op 
1 september gaf hij aan de rand van een vluchtelingenkamp in Mogadishu zijn commentaar voor de Nederlandse media. Hij stelde dat Somalië alle kenmerken vertoont van een falende staat. „Hier moet dringend iets aan gebeuren.” Treffende woorden. Nu de daden nog.

Amerikanen

De Amerikanen, wat je ook van hen kunt zeggen, laten Somalië niet links liggen. Behalve dat ze speciale operaties tegen moslimter­roristen uitvoeren, investeren ze via private beveiligingsbedrijven in verbeterde gevechtstechnieken van de Amisom­soldaten in Somalië. Afgezien van de noodhulp doen de Europeanen met de marineschepen van de antipiraterijmissie Atalanta niet meer dan letterlijk om Somalië heen draaien.

Niemand zal beweren dat de situatie in Somalië gemakkelijk van buitenaf te verbeteren is. Irak en Afghanistan hebben ons een ervaring rijker en een illusie armer gemaakt. En wat we in Libië nog gaan beleven, weet niemand op dit moment. Met radicale terroristen is het kwaad kersen eten.

Maar als we ons beperken tot symptoombestrijding zullen we het publieke cynisme in Nederland alleen maar voeden. En wat belangrijker is: daar zijn de Somaliërs uiteindelijk niet echt mee geholpen.

De auteur is politiek adviseur bij Woord en Daad.