Het bezoek dat directeur Efraim Zuroff van het Simon Wiesenthalcentrum in Jeruzalem maandag aan de Tweede Kamer bracht, had een nogal bijzondere aanleiding. Afgelopen zaterdag overleed Sándor Képiro (97), woonachtig in Boedapest. Daardoor schoof de Nederlander Klaas-Carel Faber door naar de eerste plaats op de lijst van meest gezochte oorlogsmisdadigers die het Wiesenthalcentrum aanlegde.

Képiro, voormalig kapitein uit het Hongaarse leger, werd eerder dit jaar wegens gebrek aan bewijs vrijgesproken van de moord op Servische burgers bij het plaatsje Novi Sad tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij erkende deel te hebben genomen aan de aanvallen in Servië, maar hield vol dat het zijn taak was gedetineerden te identificeren.

Faber is niet vrijgesproken, maar veroordeeld. De jonge SS’er werd samen met zijn broer Pieter Johan berucht vanwege hun gewelddadige optreden tijdens activiteiten voor de Sicherheitsdienst in Groningen. Klaas-Carel ontsnapte uit de gevangenis in Breda en leeft al 59 jaar als vrij man in Duitsland. Beschermd door een wet van Hitler.

Heeft het zin, iemand vervolgen die tegen de 90 loopt? „Het is de vraag die sceptici ons stellen”, zegt Zuroff. John Demjanjuk, die in mei in het Duitse München werd veroordeeld omdat de rechtbank bewezen achtte dat hij bewaker in kamp Sobibor was geweest –en daarmee medeplichtig aan de moord op tienduizenden Joden–, „hield zich zo ziek en zo zwak mogelijk, juist om tot zulke sceptische gevoelens aanleiding te geven. Na afloop van het proces bleek hij helemaal niet zwak te zijn.”

Heeft gerechtelijke vervolging zin? Ja, zegt Zuroff, en hij noemt er vier redenen voor op. „Met het verstrijken van de tijd verdwijnt de schuld niet. Hoge leeftijd mag volgens ons geen reden zijn om een (massa)moordenaar te beschermen. Aan de slachtoffers en hun nabestaanden zijn we verplicht de daders aansprakelijk te stellen. En het is een belangrijke boodschap dat je met zulke misdaden nooit vrijuit gaat; ik veronderstel dat als er meer misdadigers uit de Tweede Wereldoorlog berecht waren, er in de rest van de twintigste eeuw minder genocides zouden zijn geweest.”

Oorlogsmisdadigers verschuilen zich niet alleen achter hun leeftijd en gezondheid, maar ook achter het feit dat ze orders van anderen uitvoerden. „Maar dat is geen wettig excuus.”

Al meer dan dertig jaar houdt de Jood Zuroff zich bezig met het opsporen en laten berechten van misdadigers uit de oorlog die zijn volk zo zwaar teisterde. „Onder de vele tientallen nazi-oorlogsmisdadigers ben ik er niet één tegengekomen die spijt had. Faber vormt daarop geen uitzondering. Hij is arrogant en koestert geen sympathie voor zijn slachtoffers. Iemand die geen mededogen toont, verdient niet ons mededogen vanwege zijn leeftijd.”

Vorig jaar is een Europees arrestatiebevel (EAB) tegen Faber uitgevaardigd. De gemeente Ingolstadt in Beieren stelde echter definitief vast dat hij Duits staatsburger is. En Duitsland levert geen staatsburgers uit.

In mei spoorden de fractieleiders in de Tweede Kamer het kabinet ertoe aan actie te ondernemen, zodat Faber alsnog zijn straf uitzit. Als het niet in Nederland kan, dan maar in Duitsland.

In een brief aan zijn collega’s in de Bondsrepubliek en de deelstaat Beieren drong minister Opstelten van Veiligheid en Justitie in juni aan Faber op te sluiten. Het leidde nog nergens toe. Daarom is nu minister-president Rutte aan zet, vindt Zuroff. Een land dat een Europees aanhoudingsbevel weigert omdat het een onderdaan betreft, is volgens Europese regelgeving verplicht zich bereid te verklaren een straf zelf ten uitvoer te leggen.

Het openbaar ministerie in München liet weten dat Nederland een verzoek kan indienen dat Duitsland de tenuitvoerlegging van de straf overneemt. Dat verzoek is ingediend; deze week legt de officier van justitie het aan de rechtbank voor, deelde A. Karskens, voorzitter van de stichting Onderzoek Oorlogsmisdaden, maandagmiddag mee tijdens een persconferentie in Den Haag.

Als lid van de Waffen-SS kreeg Faber automatisch de Duitse nationaliteit. Dat was een gevolg van een besluit van Hitler in 1943. Bij de aanvraag van het staatsburgerschap loog Faber dat hij Duitse voorouders had, stelt Zuroff.

Maandagmorgen sprak de directeur van het Wiesenthalcentrum met vier fractieleiders uit de Tweede Kamer. „Die hebben onderstreept dat alle 150 Kamerleden willen dat Faber zijn straf uitzit. Voor mij is dat een verfrissende ervaring; meestal hebben politici allerlei bezwaren. Maar dit is vast het enige onderwerp waarover alle Kamerleden het eens zijn.”

Zuroff laakt het feit dat Duitsland zijn archieven over de gebroeders Faber gesloten houdt uit het oogpunt van privacy. „Is de privacy van misdadigers –van wie de ene al meer dan 60 jaar dood is– belangrijker dan het kunnen onderzoeken van de feiten?”

De feiten, die soms nog steeds versluierd zijn. Zondag ontmoette Zuroff in het Herinneringscentrum Kamp Westerbork nabestaanden van Fabers slachtoffers. Ze kwamen bijeen na een oproep van een Israëlische filmploeg en de Stichting Onderzoek Oorlogsmisdaden. Die maken een film waarmee ze Duitsland hopen te bewegen Faber alsnog uit te leveren.

„Ze vertelden me hun pijn over het feit dat deze man vrij rondloopt”, zegt Zuroff. „Mij trof het verhaal over een moeder van een slachtoffer die na de oorlog nog jarenlang haar deur niet op slot deed, in de hoop dat haar zoon zou thuiskomen. Pas drie maanden geleden vond Karskens bewijs dat haar zoon in oktober 1944 door Faber is omgebracht. En nog onlangs is een nieuw slachtoffer van hem ontdekt.”

Faber woont in een flat in Ingolstadt, waar hij in de Audi-fabriek een kantoorbaan had. In de buurt stond de man bekend als vriendelijk, maar afstandelijk, „een keurige heer op wie niets, maar dan ook niets is aan te merken.”

Hij is de zoon van een Haarlemse banketbakker. Thuis kreeg hij het fascisme met de paplepel ingegoten. Hij behoorde tot de Nationale Jeugdstorm, folderde voor de NSB en werd van school gestuurd omdat hij propaganda maakte voor het nationaalsocialisme.

Klaas-Carel meldde zich als vrijwilliger bij de Waffen-SS en was lijfwacht van NSB-leider Mussert. Toen verzetsstrijdster Hannie Schaft in juli 1944 vader Faber liquideerde, maakte dat bij zijn zoons „een laaiend wraakgevoel” los. Ze gingen zich te buiten aan martelingen en moorden. Toen tegen het einde de grond de broers van de oorlog te heet onder de voeten werd, vluchtten ze naar Schiermonnikoog.

Pieter Jan werd op 10 juli 1948 geëxecuteerd. Ook zijn broer Klaas-Carel was ter dood veroordeeld. Zijn straf werd in januari 1948 echter omgezet in onherroepelijk levenslang. Hij ontsnapte op tweede kerstdag 1952 met zes andere veroordeelde oorlogsmisdadigers, onder wie Herbertus Bikker (1915-2008), uit de Koepelgevangenis in Breda. Tijdens het draaien van een film slopen ze naar het kolenhok, pakten twee ladders en klommen over de muur. Handlangers die buiten klaarstonden, vervoerden het zevental in auto’s naar de grens. Bij Ubbergen kwamen ze Duitsland binnen, waar ze 10 mark moesten betalen vanwege illegale grensoverschrijding.

Nabestaanden van slachtoffers richtten in april 2008 een open brief aan de Tweede Kamer met het verzoek Duitsland ertoe op te roepen Faber uit te leveren en Hitlers besluit in te trekken.

In maart vorig jaar werd SS’er Heinrich Boere in Aken tot levenslang veroordeeld. De nabestaanden noemden het proces een bewijs dat er wel degelijk mogelijkheden zijn om Faber alsnog bestraft te krijgen.