De relatie tussen de kerk en de overheid is er een waarover reeds veel geleerden (en minder geleerden) zich hebben gebogen. Dat is niet voor niets, de verhouding is gevoelig gebleken. De kans dat men in elkaars vaarwater terechtkomt is groot en in de geseculariseerde samenleving komt daar ook nog allergie voor religie bij.

Het onderwerp is extra beladen door de discussie over de islam. Immers vanuit de islam worden we vaak geconfronteerd met uitwassen van een vermenging van godsdienstige opvattingen en maatschappelijk en politiek functioneren. Dat de overheid ingrijpt in islamitische geloofsgemeenschappen als daar bijvoorbeeld haatzaaiende imams voorgaan, roept weinig discussie op. Het kan echter ook een voorbode zijn van bemoeienis door de overheid met wat er in de kerken gebeurt.

Immers, steeds vaker worden in de politiek en de media geluiden gehoord dat bepaalde opvattingen zoals ze in de kerken die het gereformeerde belijden aanhangen, worden verkondigd, niet (meer) acceptabel zijn. Ik voorspel wat dit betreft weinig goeds voor de toekomst. Wie niet verdraagzaam is, wordt niet verdragen. Wie niet meegaat in het streven naar ongebreidelde vrijheid, diens vrijheid moet maar beknot worden.

Wat moet de christelijke gemeente, wat moet de kerk doen in zo’n samenleving? Het is hierbij goed om onderscheid te maken tussen de kerk en de kerkelijke gemeente. Ik zal in het verdere van mijn betoog vooral stilstaan bij de rol van de kerkelijke gemeente.

Het staat wat mij betreft buiten kijf dat de kerk heel goed moet nadenken alvorens er politieke uitspraken worden gedaan. Zeker als een predikant tijdens de eredienst uitspraken doet over de actuele politiek, moet hij beseffen dat dit afbreuk kan doen aan de ver­kondiging van het Woord. Voorkomen moet worden dat de kerk politiek partij kiest. Een predikant moet zich wat mij betreft zich dan ook nooit openlijk aan een politieke partij verbinden.

Herder

Anderzijds moeten wij ons ook de vraag stellen of de kerk wel mag zwijgen. Is de kerk, ook de kansel, niet juist de plaats waar onderricht aan de gemeente wordt ge­geven, waar de gemeente wordt gewaarschuwd voor het maken van verkeerde keuzes, voor de gevaren van de wereld waarin wij leven? Een predikant is naast leraar ook herder. Het is zijn taak de kudde te wijzen op gevaren die hem bedreigen. Als trouwe kerkganger kan ik zeggen (zonder verder de prediking te willen bekritiseren) dat dit aspect niet of nauwelijks aan de orde komt. Dat is jammer, want er zijn veel redenen om dat wel te doen.

Om ons heen voltrekken zich namelijk veel ontwikkelingen waarover ik mij grote zorgen maak. Zaken waarbij in de prediking stilgestaan zou moeten worden. Zo zijn er de toenemende secularisatie en individualisering van de samenleving. De christelijke partijen in de Tweede Kamer zijn gemarginaliseerd. In provincies en gemeenten is het niet anders. Slechts in enkele tientallen gemeenten is er nog sprake van een confessionele meerderheid.

Langzaam maar zeker wordt alles vernietigd wat nog her­innert aan de tijd dat Nederland een christelijke natie was. Aspecten als zondagsrust, regels rond reclame-uitingen, goede zeden enzovoort worden keer op keer ter discussie gesteld. Met grote heftigheid is een meerderheid van de Kamer voor het schrappen van het verbod op smadelijke godslastering.

In ditzelfde kader kan de discussie over de zogenaamde weiger­ambtenaar worden geplaatst. Mensen die, in lijn met de Bijbel, menen dat het huwelijk een verbintenis is tussen een man een vrouw kunnen straks geen ambte­naar van de burgerlijke stand meer zijn.

Ik herinner mij nog goed (uit de tijd dat ik zelf in de Kamer zat) het tumult in de Kamer in 2009 rond een homoseksuele leerkracht op een school in Emst. Door alle betrokkenen was in goede harmonie tot een oplossing gekomen, maar de Kamer vond het nodig er desondanks enkele debatten aan te wijden. Deze discussie loopt nog steeds en is slechts wegens de steun die het kabinet-Rutte van CDA en SGP nodig heeft nog niet tot finale c.q. fatale besluit­vorming gekomen.

Net voor het zomerreces heeft een zeer ruime meerderheid in de Tweede Kamer besloten tot een verbod op ritueel slachten. Verschillende Kamerleden hebben uitgesproken dat dierenwelzijn boven de vrijheid van godsdienst gaat. Binnen onder andere de VVD gaan nu reeds stemmen op om de besnijdenis te verbieden. Wie denkt dat dit gebeuren geen gevolgen heeft voor christelijk Nederland vergist zich in hoge mate.

Contacten

Zou over deze en andere zaken niet vanuit de kerken met de gelovigen gesproken moeten worden? Al deze dingen hangen samen, het is een trend, het gaat onmiskenbaar een bepaalde kant op. Er moet duiding zijn van wat er om ons heen gebeurt, er zou moeten worden aangegeven waarvoor en waartegen we ons moeten wapenen en hoe dat moet. De ontwikke­lingen in onze tijd vragen erom dat gemeenteleden worden toegerust voor een leven in een redelijk vijandige, volkomen geseculariseerde samenleving. Het spreken over deze zaken tijdens kerkdiensten en catechese kan vruchtbaar zijn. Vorige generaties politici zijn door het kerkelijk werk gevormd.

Op lokaal niveau kan een kerkelijke gemeente verder een rol van betekenis spelen door contacten te leggen en te onderhouden met lokale politici, zeker met christelijke politici. Daarnaast is het goed om te bezien of er vanuit de eigen kring mensen in de politiek actief zijn die daarbij enige (niet-politieke) ondersteuning kunnen gebruiken. Het gebed voor de overheid, ook de lokale overheid, is bij dit alles van groot belang. De overheid zelf bidt bijna nergens meer. In het kader van het spreken met de overheid zijn er ook mogelijkheden die de kerk zeker moet benutten. In Zwartewaterland kennen wij een pastoresberaad, waaraan alle predikanten deelnemen. Als wethouder in Ermelo had ik te maken met een lokale raad van kerken, die een wat minder brede deelname kende. Neem als kerkelijk functionaris deel aan activiteiten van de overheid, zoals gemeentelijke nieuwjaarsrecepties, bijeenkomsten in het kader van Koninginnedag, dodenherdenking enzovoort. In elke gemeente is er wel iets waarbij de predikant zijn gezicht kan laten zien en zijn betrokkenheid kan tonen.

Mijns inziens zou ook overwogen moeten worden of er bij zwaarwegende onderwerpen, ik denk aan de discussies die aanstaande zijn over de vrijheid van onderwijs en de vrijheid van godsdienst, vanuit de kerken, zelfs via de kansel, mensen geactiveerd zouden moeten worden. Ik breng dit met enige schroom naar voren, maar de omstandigheden geven er aanleiding toe. De politieke partij­vorming in de 19e eeuw is begonnen bij de strijd om de vrijheid van onderwijs.

Niet zwijgen

In de politiek gaat het vaak om de macht van het getal. Niet de zwijgende meerderheid, maar sprekende minderheden bepalen de agenda. Ondanks al mijn sombere woorden zijn er nog steeds miljoenen kerkleden in Nederland en gaan honderdduizenden elke zondag trouw naar de kerk. Als we blijven zwijgen, gaat het onheil voort. Als we –zorgvuldig en niet-polariserend– spreken, kan het anders worden. De kerk heeft een verantwoordelijkheid tegenover de samenleving en ook mogelijk­heden om daar vorm en inhoud aan te geven.

De politieke perspectieven zijn niet gunstig. De positie van het christelijk geloof lijkt steeds slechter te worden. Toch mogen wij leven in het vertrouwen dat de Heere regeert. In dat vertrouwen wil ik afsluiten met de oproep om vooral te bidden, te bidden voor dit land, dit volk, dat ondanks de rijke zegen zich van God en Zijn geboden lijkt af te keren

De auteur is burgemeester van de gemeente Zwartewaterland. Van 2007-2010 was hij lid van de Tweede Kamer voor het CDA.