Majoor Gaddafi kwam op 1 september 1969 op 27-jarige leeftijd aan de macht door een staatsgreep. Die moest een eind maken aan „onderdrukking, misbruik en onrechtvaardigheid”. Sindsdien waren juist dat de elementen waardoor Gaddafi aan de macht bleef.

De dictator behield de macht sindsdien dankzij de enorme olie- en gasinkomsten. Ook zette hij zijn familie- en stamleden op cruciale posten in het veiligheidsapparaat. En natuurlijk werd elke vorm van oppositie keihard onderdrukt.

Gaddafi werd in 1942 geboren in de buurt van Sirte, 380 kilometer ten oosten van de hoofdstad Tripoli. Hij studeerde aan de militaire academie en volgde een militaire training in Groot-Brittannië. Na zijn machtsgreep zocht hij zijn heil in zijn zogenaamde Derde Weg, een mix tussen communisme en kapitalisme met een beetje islam, die hij in het Groene Boekje verwoordde. In eigen land leidde zijn beleid ertoe dat eind jaren zeventig ongeveer alles in staatshanden was. Tekorten en een ontevreden bevolking waren het gevolg.

Internationaal maakte Gaddafi vijanden door zijn uitgesproken standpunten over Palestina en het pan-Arabisme. En het bleef niet bij woorden. Hij streefde deze doelen met alle mogelijke middelen na, inclusief het financieren van guerrillaoorlogen en terrorisme. Betrokkenheid bij de aanslag op een Amerikaans passagiersvliegtuig boven de Schotse plaats Lockerbie in 1988, waarbij 270 doden vielen, deed hem uiteindelijk in internationale isolatie belanden.

Omdat de Arabische wereld hem hierna liet vallen, stortte Gaddafi zich op het Afrikaanse continent. Afrikaanse leiders kwamen wel naar Tripoli, veelal hopend op oliedollars. Gaddafi stelde hen zelden teleur. Een Verenigde Staten van Afrika onder zijn leiding was het uiteindelijke doel, dat nooit werd gerealiseerd.

2003 was een cruciaal jaar voor Gaddafi. Hij sloot in dat jaar een akkoord met Washington over schadevergoeding voor de Lockerbie-aanslag. Daardoor kwam er een eind aan de isolatie van zijn bewind. Toen Gaddafi ook nog zijn massavernietigingswapens opgaf, zette het Westen de deuren helemaal open. Iedereen wilde aan Gaddafi verdienen. De dictator heette niet langer „de gekke hond van het Midden-Oosten”, zoals de Amerikaanse president Ronald Reagan hem ooit omschreef.

In Libië was sprake van enige politieke dooi. Zo mochten een paar honderd tegenstanders de gevangenis verlaten en begon Gaddafi’s zoon Saif al-Islam een krant waarin voorzichtig kritiek werd geuit op de corruptie in het land. Maar verder dan wat cosmetische veranderingen ging het niet. Gaddafi, die sinds 1977 officieel ambteloos burger is, bleef ‘als gids van de revolutie’ de touwtjes stevig in handen houden in zijn verloederde land.

Chronologie tijdperk Gaddafi

De Libische leider Muammar Gaddafi lijkt na bijna 42 jaar de macht te zijn verloren. Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen die plaats hadden tijdens zijn bewind.

1969: De 27-jarige majoor Gaddafi pleegt op 1 september een staatsgreep en zet koning Idris af.

1970: Sluiting Amerikaanse en Britse luchtmachtbasis.

1971: Referendum over vorming federatie met Egypte en Syrië; leidt tot niets.

1973: Nationalisatie buitenlandse oliebedrijven; eerste militaire interventie in Tsjaad.

1974: Libië en Tunesië willen een staat vormen; leidt tot niets.

1976: Gaddafi publiceert zijn Groene Boekje waarin hij kapitalisme en communisme vermengt met islam.

1977: Een volksrevolutie wordt in gang gezet. Het land krijgt de naam Libisch-Arabische Socialistische Volks Jamahiriyah.

1980: Gaddafi wil zijn land met Syrië fuseren; ook hier komt niets van terecht. Grootschalige interventie in oorlog in Tsjaad.

1986: VS bombarderen Tripoli en Benghazi, waarbij 101 doden vallen. Het is een reactie op Libische betrokkenheid bij een terreuraanslag op een disco in Berlijn, die veel Amerikaanse bezoekers trok.

1988: Amerikaans vliegtuig stort neer boven Lockerbie: 270 doden.

1992: VN-sancties tegen Libië om aanslag Lockerbie.

1999: Libisch regime draagt verdachten Lockerbie over voor proces; VN-sancties worden opgeschort.

2002: Libische agent Abdelbaset al-Megrahi wordt in hoger beroep veroordeeld tot levenslang wegens aanslag Lockerbie.

2003: Regering in Tripoli neemt verantwoordelijkheid voor aanslag Lockerbie en betaalt nabestaanden 2,7 miljard dollar. VN-sancties worden opgeheven. Libië geeft productie massavernietigingswapens op.

2006: VS herstellen diplomatieke banden met Libië.

2009: Megrahi wordt op humanitaire grond vrijgelaten. Heldenontvangst in Tripoli.

2011: In februari breken rellen uit in verscheidene steden. Het belangrijkste bolwerk van het verzet tegen Gaddafi is de oostelijke stad Benghazi. Dankzij steun van de NAVO dringt het verzet de troepen van het bewind steeds verder in het nauw. Op zondag 21 augustus trekken de rebellen Tripoli binnen en stuiten op weinig verzet. Drie zonen van Gaddafi worden aangehouden. Van de dictator ontbreekt vooralsnog elk spoor.

Chronologie van de opstand in Libië

11 februari: Het regime van Hosni Mubarak in Egypte valt na bijna 30 jaar. Op internetsites verschijnen oproepen tot protesten tegen Gaddafi.

15 februari: In de noordoostelijke stad Benghazi betogen honderden mensen tegen de aanhouding van een mensenrechtenactivist en advocaat, Fathi Terbil. In een paar andere plaatsen gaan ook betogers de straat op. De demonstraties worden hard neergeslagen.

18 februari: Tienduizenden betogers op de been in Benghazi. Er zijn steeds meer gewelddadige botsingen, waarbij minstens 25 doden bij vallen.

20 februari: Benghazi is niet meer in handen van Gaddafi. Tal van militairen en agenten lopen over naar de betogers en rebellen. Er zijn ook in Tripoli betogingen tegen Gaddafi.

22 februari: Gaddafi zegt te vechten tot zijn laatste druppel bloed. De Arabische Liga schorst Libië, de Veiligheidsraad van de VN veroordeelt het geweld.

17 maart: De VN-Veiligheidsraad geeft het groene licht voor militaire acties tegen Gaddafi. Franse gevechtsvliegtuigen openen twee dagen later de aanval.

30 maart: Minister Moussa Koussa van Buitenlandse Zaken vlucht naar Groot-Brittannië.

10 april: Gaddafi accepteert ‘routekaart naar vrede’ van Afrikaanse Unie; rebellen verwerpen het plan

30 april: De jongste zoon van Gaddafi, Saif al-Arab, komt om bij NAVO-bombardement

17 mei: Minister Shokri Ghanem van Olie vlucht naar het buitenland

30 mei: Bemiddelingspoging Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma mislukt

27 juni: ICC vaardigt arrestatiebevelen uit voor Muammar Gaddafi, zijn zoon Saif al-Islam en veiligheidschef Abdullah al-Senussi

15 juli: VS erkennen Nationale Overgangsraad als regering Libië

28 juli: Militaire leider van rebellen, generaal Abdel Fateh Younes, wordt gedood

15 augustus: Gaddafi toont zich in een audioboodschap onverzettelijk, ondanks nederlagen in een reeks steden.

19 augustus: Hevige gevechten in steden rond Tripoli. De rebellen boeken nieuwe zeges en maken de omsingeling van de hoofdstad compleet.

20 augustus: Oud-premier Abdel Salam Jalloud loopt over naar rebellen

21 augustus: Rebellen trekken Tripoli binnen en stuiten op weinig verzet. Drie zonen van Gaddafi worden aangehouden. Van de dictator ontbreekt vooralsnog elk spoor.