Enkele jaren later, rond de eeuwwisseling, ontstond de mogelijkheid om een eind te maken aan de tweedeling op het eiland in een Turks, islamitisch noorden en een Grieks, christelijk zuiden. Toen diezelfde denktank, het Centrum voor Werelddialoog, opnieuw een symposium over islam organiseerde, zat de congreszaal overvol.

„Mensen beginnen te begrijpen dat als zij in vrede willen samenleven, zij elkaars religie moeten respecteren”, zegt Hossein Alikhani, een Cypriotische zakenman van Iraanse afkomst. Hij richtte het Centrum voor Werelddialoog in 1994 op om de invloed van godsdienst op de politiek en de dialoog tussen culturen en geloofsovertuigingen te bestuderen.

Alikhani blijft wel voorzichtig. Ook al lijken de intenties aan beide kanten goed, er zijn nog veel mensen die een lange weg te gaan hebben. De vooruitgang verloopt niet geleidelijk, maar schoksgewijs. Zo begonnen Grieks- en Turks-Cypriotische leerkrachten enkele jaren geleden in informele sfeer de studieboeken door te lichten op passages die de etnische en religieuze gemoederen ophitsen. Ze zijn intussen wel tot de conclusie gekomen dat er aan beide kanten verkeerde signalen uitgezonden worden, maar een omvattend beeld bestaat nog niet en specifieke aanbevelingen zijn er ook nog niet gedaan.

Cyprus treedt mei volgend jaar toe tot de Europese Unie. Volgens Zeki Beshitepeli, een Turks-Cypriotische docent rechten, een ideale gelegenheid voor Europa om lessen te trekken uit het verleden van Cyprus. De autochtone en de allochtone moslimgemeenschap in Europa groeien gestaag en als Turkije ooit toetreedt tot de Unie komen er in één klap meer dan 65 miljoen moslims bij.

Religie werd op Cyprus ooit gebruikt om de verdeeldheid aan te wakkeren, zegt Vassos Lyssarides, Grieks-orthodox en voormalig voorzitter van het Cypriotische parlement. Nu moet er volgens hem vooral gewezen worden op het feit dat de culturele lapjesdeken van Cyprus typisch Europees is. De wortels van de Cypriotische cultuur vertakken zich tot de oude beschavingen van de Egyptenaren, de Feniciërs, de Assyriërs en de Grieken. „Er zijn veel multiculturele staten in Europa. Ik ben van mening dat een beschaving veel mooier is als deze een verzameling van vele diverse elementen is.”

Enkele jaren na de dood van Christus bracht Barnabas het christendom naar het eiland. Tegenwoordig is 96 procent van het zuidelijke gedeelte christen. Moslimstrijders veroverden het eiland kortstondig in de 7e eeuw, maar de mosliminvloed was het sterkst toen het eiland tot het uitgestrekte Ottomaanse Rijk behoorde, van de 16e eeuw tot diep in de 19e eeuw. Het noorden is nu voor 99 procent moslim.

Cyprus werd opgedeeld nadat een mislukte staatsgreep in 1974 door voorstanders van een aansluiting bij Griekenland een Turkse invasie uitlokte. Als gevolg daarvan ontvluchtten zo’n 200.000 Grieks-Cyprioten het noorden en 40.000 Turks-Cyprioten het zuiden. Turkije is het enige land ter wereld dat de onafhankelijkheid van de Turks-Cypriotische republiek erkent. Het land heeft zo’n 40.000 militairen op het eiland gestationeerd.

Het isolement van het noorden zal ook na de toetreding tot de EU een feit blijven. De EU beschouwt het hele eiland als lidstaat, maar stelt dat de Europese wetten en voordelen niet gelden voor het Turkse noorden zolang het eiland niet herenigd is. Die eis geldt ook voor de toetreding van Turkije tot de EU.

In april lieten de autoriteiten in het noorden voor het eerst toe dat Grieks- en Turks-Cyprioten de grens overstaken voor korte bezoekjes. Die beslissing zou bedoeld zijn om de woede onder de Turks-Cypriotische bevolking te sussen. Tienduizenden Turks-Cyprioten waren immers de straat opgegaan om te protesteren tegen de koppige houding van hun leiders. Die verwierpen eerder een plan van de Verenigde Naties dat voorzag in een hereniging. Intussen is er nog steeds geen politiek initiatief genomen om de gesprekken over hereniging te hervatten.

Door de versoepelde reisvoorschriften kunnen voor orthodoxen heilige plaatsen in het noorden opnieuw bezocht worden door pelgrims uit het zuiden. Dat was in het verleden verboden. Als vergelding voor dat verbod mochten moslims dan weer geen heiligdommen in het zuiden bezoeken. Dergelijke sancties zijn typerend voor de manier waarop politici de religieuze verdeeldheid uitbuiten. Na bijna dertig jaar heerst er nog altijd veel wantrouwen en zijn er veel misverstanden.

Nikos Konomis, oud-minister van Onderwijs, is haast in tranen als hij vertelt over zijn campagne om de autoriteiten in het noorden ertoe te bewegen Grieks-orthodoxe kerken en overblijfselen te beschermen. Hij heeft verhalen gehoord dat kerken er nu worden gebruikt als moskee, café, stal of zelfs toilet en dat hun iconen en andere kunstschatten op de schimmige internationale kunstmarkt verdwijnen. Hij beweert dat de Turks-Cyprioten gemanipuleerd worden door de Turken, die alles haten wat Grieks en christelijk is.

De Turks-Cypriotische regering verwerpt de beschuldiging van heiligschennis en wijt de meeste schade niet aan het beleid, maar aan verwaarlozing. Dat kerken nu moskeeën zijn geworden, is een eenvoudig gevolg van de demografische ontwikkelingen op het eiland. Van hun kant vrezen de Turks-Cyprioten het overwegend conservatieve standpunt van de orthodoxe kerk.

De kerk is nog steeds een van de rijkste instituten op het eiland, maar zag haar politieke invloed de laatste jaren wegebben door de ziekte van de inmiddels overleden aartsbisschop, financiële fraude en seksschandalen. Om toch nog een relevante rol te kunnen spelen, zoekt de kerk naar alternatieven. Het klooster van Kykkos, waarvan de abt, bisschop Nikiforos, een goede kandidaat is om de nieuwe aartsbisschop te worden, heeft al twee grote bijeenkomsten georganiseerd om de verdraagzaamheid tussen moslims en christenen aan te moedigen.

„Als je gelooft dat alle mensen afstammen van Adam en Eva, waarom maken we dan nog ruzie?” aldus Beshitepeli.