Al haar hele leven woont ze in de streek. En zolang ze leeft, gaat Elyane Louis dan ook naar de Eglise Réformée Evangélique in Anglade, in het Franse departement Gironde. Ook nu de kerk ’s zondags gemiddeld nog maar door zo’n tien mensen wordt bezocht. „Soms zijn er meer, soms minder. We proberen er evengoed een mooie viering van te maken.”

De eens zo bloeiende gemeente kreeg te maken met wegtrekkende families en overlijden, waardoor een van de kerkgebouwen inmiddels leeg is komen te staan. Het gebouw staat nu te koop. De kerk in Anglade wordt nog wel gebruikt, al is er niet elke zondag een vaste pastor. „We hebben het zelfs enkele jaren helemaal zonder pastor moeten doen”, herinnert de zestiger Louis zich. „Dan namen gemeenteleden het woord, of we zongen wat meer. Maar lastig was het wel.”

Inmiddels gaat de Nederlandse predikant D. A. Brienen, verbonden aan de broedergemeente in Bordeaux, maandelijks voor in de kerk en worden ook de overige diensten met voorgangers ingevuld. Brienen snapt hoe lastig het is om in een dunbevolkte regio een bloeiend gemeenteleven op peil te houden. „Activiteiten zijn praktisch onmogelijk om te organiseren”, stelt hij. „De afstanden zijn zo groot dat mensen alleen op zondag naar de kerk kunnen komen. Doordeweeks wordt er gewerkt en schiet er weinig tijd over.”

Zulke activiteiten zijn onmisbaar voor de opbouw van een gemeente. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het verhaal van Viktor Mousqueton, die teleurgesteld uit de Rooms-Katholieke Kerk stapte en opgevangen werd in een Bijbelgroep van de toenmalige predikant van de Eglise Réformée Evangélique. Tot op de dag van vandaag is hij gemeentelid, al laat zijn gezondheid niet meer toe dat hij de diensten op zondag bezoekt. Ds. Brienen: „Op de moeilijke momenten moet je iets voor mensen kunnen betekenen. Maar dat kan alleen als de middelen voorhanden zijn.”

Platteland

Het wordt eigenlijk al vanaf de jaren zeventig steeds lastiger. Protestantse gemeenten lopen langzaam leeg, met name de kleinere plattelandskerken hebben het moeilijk. Oudere gemeenteleden overlijden, terwijl de jongeren naar de grote stad verhuizen voor werk of trouwen met iemand uit de Rooms-Katholieke Kerk.

Aanvankelijk wordt dit verlies nog grotendeels opgevangen door nieuwkomers. „In die tijd hadden we nog ongeveer 25 catechisanten in deze kerk. Er kwamen onder anderen protestantse ingenieurs in de regio wonen”, legt ds. Brienen uit. „Zij hadden vaak een gezin dat ze meenamen, waardoor het verlies voor de kerk redelijk beperkt bleef. En zo hadden meer kerkjes hun verliezen, maar er kwamen wel weer nieuwe gemeenteleden bij.”

Rond de jaren tachtig werden de problemen echter alleen maar groter en de aanwas van nieuwe gemeenteleden bleef uit. Volgens Carol Liddard, een gepensioneerde Engelse missiezuster die in 2002 naar Bordeaux kwam en sinds drie jaar in de kerk helpt, komt dit door het land zelf. „In de jaren zeventig werden kerkgangers naar de stad getrokken om daar de kerk te laten bloeien”, vertelt ze. „Later werden de kerkleden naar het platteland getrokken en tegenwoordig weer naar de stad. Het gevolg is dat plattelandskerkjes leeglopen. Gezinnen en jongeren gaan op dit moment liever naar de grote stad; in ons geval dus naar Bordeaux.”

Jehova’s Getuigen

Na drie jaar inzet ziet Liddard tot haar tevredenheid de laatste maanden voor het eerst een lichte groei in de gemeente. „Het is maar een kleine groei, want we zijn van acht tot tien personen naar twaalf tot vijftien gegaan, maar het is tenminste groei. Hopelijk zet die door.”

Liddard is van mening dat de kerk zal moeten veranderen om meer kerkgangers te trekken. Dat is niet gemakkelijk. De kerk zelf is namelijk 120 jaar oud en haar geschiedenis is bij de mensen in de omgeving bekend.

„Men is hier erg wantrouwend en voelt geen behoefte om zich voor de kerk in te zetten”, vertelt Liddard. „Doordat hier veel Jehova’s getuigen hebben gewoond en hun leer hebben uitgedragen, moet ik altijd aan het begin van een gesprek al duidelijk maken dat ik niet van een sekte ben, maar van de kerk.”

Evangelisatie van deur tot deur zit er überhaupt niet in. „De meeste mensen sluiten hun tuin af met een hek. Je moet bellen voor je langskomt; een onaangekondigd bezoek is onbeleefd.”

Dat de kerk wat afgelegen ligt, hoeft geen probleem te zijn. Kerkleden zijn bereid om te reizen voor een goede preek, alleen moet deze er wel zijn. Dat er dus een periode geen predikant was, heeft veel schade berokkend. „Alleen door God en Zijn Woord centraal te stellen, hebben we een grote kans op groei.”

Geen reserves

Toch spelen er ook problemen van meer seculiere aard. Zo zijn de financiën in de kleine gemeente een heikel punt. De inkomsten zijn bijna nihil. Toch is de kerk erop gebrand om door middel van activiteiten te groeien. „De kerk heeft geen reserves”, vertelt Elyane Louis, die momenteel de taak van secretaresse en penningmeester vervult. „Soms betalen we activiteiten uit onze eigen zak. Het kan ook niet anders, want we moeten nu actie ondernemen. Als we wachten zijn we te oud en zal het zeker niet meer lukken.”

Om toch wat geld in te zamelen, worden er kledingmarkten gehouden en wordt er Engelse bijscholing in het gebouw gegeven. En voor hen die een kerk zoeken worden er avonden met een verhalenvertelster georganiseerd en folders rondgebracht. Gelukkig helpen de gemeenteleden zelf ook een handje, maar het hangt daarbij te veel af van enkele personen en dat is niet genoeg. Desondanks heeft Louis de hoop dat het goed komt. „De Heere zal Zijn Kerk niet verlaten en met Zijn hulp zal de Kerk groeien”, stelt ze. „Zolang er maar goede projecten worden opgezet zal het langzaamaan wel komen.”

Opwekking

Het is dit vertrouwen dat de gemeenteleden van de Eglise Réformée Evangélique typeert. Ook Viktor Mousqueton gelooft heilig in betere tijden. „Er komt een opwekking aan. Alle tekenen wijzen erop; mensen zijn op zoek naar echte liefde, vertrouwen en rust. Het is aan ons om hun zo’n plek te bieden.”

Vooralsnog wantrouwen de Fransen de kerk te veel om het evangeliseren gemakkelijk te maken. Maar daar kan verandering in komen als gemeenteleden laten zien dat het niet alleen bij mooie woorden blijft. „Geloofwaardigheid, daar draait het om”, stelt Mousqueton enthousiast. „God vraagt van ons een terugkeer naar het fundamentele. Samen bidden, samen leven, samen delen. Wij gaan nu te veel uit van het principe ”ieder voor zich en God voor ons allen”. Maar op die manier komt de opwekking er niet.”

Dit is het eerste deel in een driedelige serie over het protestantisme in Frankrijk.


Religie in Frankrijk

Frankrijk heeft ongeveer 65 miljoen inwoners. Er bestaan echter geen exacte cijfers over de godsdienst van de bevolking, omdat deze nergens wordt geregistreerd. Uit schattingen en peilingen komt naar voren dat ongeveer 64 procent van de Fransen zich tot het rooms-katholicisme rekent. Daarvan gaat 5 procent regelmatig naar de kerk.

Ruim een kwart van de Fransen geeft aan niet godsdienstig te zijn. Het land telt verder zo’n 6 miljoen moslims, die samen de grootste islamitische gemeenschap in Europa vormen. Het aandeel joden wordt geschat op 0,9 procent van de bevolking.

In Frankrijk wonen circa 1,4 miljoen protestanten, ongeveer 2 procent van de bevolking. Daarvan behoren er ongeveer 1,1 miljoen tot de kerken van de Evangelische Federatie van Frankrijk (FEF) en de Protestantse Federatie van Frankrijk (FPF). Bij deze koepelorganisaties zijn 690 lutherse en gereformeerde kerken en 2100 evangelische gemeenschappen aangesloten.

De Evangelisch-Lutherse Kerk van Frankrijk en de Gereformeerde Kerk van Frankrijk (Eglise Réformée de France) –de grootste protestantse denominatie in het land– gaan in 2013 verder als één kerk: de Verenigde Protestantse Kerk van Frankrijk. Zij tellen samen zo’n 350.000 leden.

De protestantse kerken zijn ongelijk verdeeld over de verschillende Franse regio’s. Er wonen naar verhouding veel protestanten in de Elzas, dat lange tijd Duits grondgebied was, en in de Languedoc (Cevennes). Het protestantisme concentreert zich ook in de grote steden.

Het protestantisme in Frankrijk kent een bewogen geschiedenis, zoals op indrukwekkende wijze is beschreven in het in 2009 verschenen boek ”Frankrijk en de hugenoten. Drie eeuwen onderdrukking en verzet” van Pierre van Enk. Tijdens de Bartholomeusnacht (1572) in Parijs werden enkele duizenden hugenoten vermoord. Koning Lodewijk XIV riep in 1685 het rooms-katholicisme tot staatsgodsdienst uit. De protestantse kerken werden pas in 1802 erkend. Sinds 1905 kent Frankrijk een strike scheiding van kerk en staat.