Lietaert Peerbolte (1963), hoogleraar Nieuwe Testament aan de Vrije Universiteit Amsterdam, heeft de titel ”Paulus en de rest” bewust dubbelzinnig gekozen. Als Joods theoloog zou Paulus de ”Christusbeweging” (een veelvoorkomende term in deze studie) hebben aangeduid als de ”rest” van Israël. Tegelijkertijd komt de verhouding tussen Paulus en de rest van de Christusbeweging ter sprake.

In het eerste deel geeft de auteur een beeld van het vroege Jodendom en de Grieks-Romeinse wereld, met een korte biografie van Paulus. In het tweede deel beschrijft hij Paulus als zendeling, briefschrijver, apocalyptische ziener en wijsgerige wonderdoener. Het derde deel bevat Paulus’ visie op Jezus, Zijn redding, de verhouding tussen Christus en de wet, en de Geest. Het vierde en laatste deel is een uitwerking van de dubbel­zinnige titel. In dit laatste deel wordt ook ingegaan op de huidige filosofische receptie van Paulus aan de hand van drie filosofen (Taubes, Badiou en Agamben).

De auteur heeft zich intensief in Paulus verdiept, kent veel vak­literatuur en gebruikt een vlotte schrijfstijl zonder veel vaktermen. Hij staat voluit in de historisch-kritische school. We zouden volgens hem slechts zeven authentieke brieven van Paulus bezitten. Handelingen zou een literaire en theologische verdichting van de geschiedenis zijn, aangeduid als de ‘Hollywoodversie’ van Paulus. Het valt op dat de schrijver weinig in discussie gaat met alternatieve uitgangspunten of interpretaties. Zo ook bij deelonderwerpen (substitutietheologie, pseudepigrafie, enzovoort). Nergens wordt bijvoorbeeld de actuele serie ”Commentaar op het Nieuwe Testament” genoemd. De auteur herhaalt vooral bekende historisch-kritische visies.

”Paulus en de rest” kenmerkt zich door een ”religionsgeschichtliche” insteek: Paulus wordt vergeleken met zijn context. Zo’n benadering kan verhelderend zijn. Regelmatig echter concludeert de auteur dat Paulus vooral „kind van zijn tijd” is. Ook maakt hij gebruik van de psychologie: „Een fundamenteel inzicht van de moderne psychologie is echter dat een cognitieve ervaring altijd een moment van interpretatie bevat, dat voortkomt uit een referentie­kader. Wat was het referentie­kader dat Paulus deelde met zijn tijdgenoten, als het gaat om Jezus’ dood en opstanding?” Maar in hoeverre wordt Paulus dan nog als drager van de openbaring gezien?

Het schrijven van een inleiding op Paulus is niet eenvoudig. Het feit dat de auteur deze uitdaging is aangegaan, getuigt van durf en verdient waardering. Maar ”Paulus en de rest” overtuigt niet als inleiding. In zo’n boek mag een globaal overzicht van het brede Paulusonderzoek worden verwacht, ook van andersluidende visies dan die van de schrijver. Ook mankeert er iets aan de opzet en uitwerking. Sommige thema’s worden besproken, andere niet (bijvoorbeeld de kerk). Ook verontschuldigt de schrijver zich voortdurend dat hij wegens ruimtegebrek bepaalde zaken niet (voldoende) kan aanduiden, waarbij hij doorverwijst naar literatuur in de eindnoten (in heel kleine lettertjes). Het hoofdstuk over de filosofische receptie van Paulus past niet bij een historische studie. Bovendien zou onderzoek naar de theologische en kerkelijke receptie van Paulus meer voor de hand hebben gelegen.

Historisch geïnteresseerden zijn het meest gediend met dit boek. In de gereformeerde gezindte zal men er moeite mee hebben.

Boekgegevens

Paulus en de rest. Van farizeeër tot profeet van Jezus, Bert Jan Lietaert Peerbolte;
uitg. Meinema, Zoetermeer, 2010; ISBN 978 90 211 4259 3; 214 blz.; € 23,50.