Wie even nadenkt over de gebeurtenissen, nu een week geleden, in de Noorse hoofdstad Oslo komt niet veel verder dan de woorden van de dichter van Psalm 39: „Ik ben verstomd.” Voor het drama dat de Noorse moordenaar heeft aangericht zijn geen woorden. Sterker, elk woord van troost of van verklaring dat men wil spreken, is er één te veel.

De wereld is geschokt en Noorwegen is in totale verwarring. Hoe kon dit gebeuren in het land dat boven aan de geluks- en welzijnsbarometer staat? Niemand heeft het echte antwoord.

Het ingrijpendst is het Noorse drama voor de ouders en andere gezinsleden van de slachtoffers. Zij moeten verder met een lege plaats in de familie omdat een of meer kinderen zijn weggemaaid. Letterlijk. De nagedachtenis van de overledenen wordt gestempeld door het drama. Het verdriet van de achterblijvenden is zo groot dat mensen om hen heen het best het voorbeeld van de vrienden van Job kunnen volgen. Die zagen dat de smart van de lijder van het Oude Testament zeer groot was en daarom zwegen ze een week lang.

Discussie

Wie op het grote verdriet in Noorwegen ziet, zal weinig behoefte hebben aan veel discussies rondom het drama. En toch is die begonnen: over de schuldvraag, de achtergronden en motieven; over het optreden van de politie en over de consequenties op de langere termijn.

Te midden van alle verdoving en verwarring is inmiddels duidelijk geworden dat deze moordpartij niet het werk was van fanatieke moslims. Even werden ze, bijna automatisch, verdacht van het aanstichten van het kwaad. Ten onrechte.

’t Was anders. Echt anders. Het kwaad kwam juist van een volstrekt andere kant. Zaterdagmorgen deelde de Noorse politiechef Roger Andresen mee dat de dader een christenfundamentalist was die contacten had in rechts-extremistische kringen. Dat was schrikken; een christen van conservatieve snit. Dat leek bijna onmogelijk. „Houden christenen er ook al al-Qaidapraktijken van gewapende terreur op na?” vroeg een Duitse blogger zich af.

De toevoeging ”fundamentalist” maakte in één klap alles helder. Dat begrip staat voor extremisme, voor niets en niemand ontziend geweld. Met het geven van de omschrijving ”fundamentalist” was voor een aantal mensen de conclusie snel getrokken: uitgesproken christenen zijn even gevaarlijk als fanatieke moslims. En of je nu van de kat of de hond gebeten wordt, in beide gevallen gaat het om levensgevaarlijke agressiviteit. Zo dreigen christenen meegezogen te worden in het kielzog van Oslo.

„Er is alle reden tot zorg. Zowel bij de media als op andere plaatsen vat de gedachte post dat christenen een latente dreiging zijn”, schreef de Amerikaanse missioloog en opinieleider Ed Stetzer zaterdag op zijn blog.

Christelijke jihad

Dat was geen bangmakerij. De Amerikaanse schrijver Frank Schaeffer, auteur van het recent verschenen boek ”Sex, Mom and God”, waarschuwde zaterdag direct al voor een christelijke jihad die voor de deur zou staan. Schaeffer, zoon van de bekende apologeet Francis Schaeffer, bekeerde zich in 1992 tot de Griekse orthodoxie. Sindsdien keert hij zich fel tegen christenen die er rechts politieke ideeën op nahouden. De regering-Bush is voor hem het bewijs dat zij „hun neiging om geweld te gebruiken slechts met moeite kunnen onderdrukken.” ”Oslo” is voor hem het bewijs dat het de verkeerde kant opgaat met „fanatieke christenen.”

In radioprogramma’s kwam de laatste dagen geregeld de opmerking langs dat onverdraagzaamheid eigen is aan het christendom, net zoals ze diep geworteld is in de islam. „Christenen voeren al eeuwenlang een wereldwijde intifada”, zei Faraz Zubair Sultan bij de Amerikaanse zender CNN. „Daar waar zij nu het zwaard hebben neergelegd, is geen vrede, maar slechts wapenstilstand.” En een Duitse commentator riep in de Süddeutsche Zeitung de inlichtingendiensten ertoe op serieus na te gaan wat er in strikt christelijke kring wordt georganiseerd.

Zo ver gingen men in Nederland niet. Maar Jan-Bert Vroege, raadslid voor D66 in Amsterdam-Oost, deinsde er niet voor terug om op Twitter een parallel te trekken tussen Breivik en de SGP. De suggestie is helder: pas op met de aanhangers van die partij; voor je het weet staat een van hen te zwaaien met een machinegeweer. Kortom, de gruweldaden van Breivik zullen orthodoxe christenen nog lang nagedragen worden.

Misplaatst

Wie in de discussie probeerde tot kalmte te manen en vroeg de feiten eens werkelijk onder ogen te zien, kreeg weinig gehoor. Terwijl dat alleen al veel zou verhelderen.

Breivik noemt zich inderdaad christen en conservatief. Dat wil zeggen: hij heeft op zijn Facebookpagina bij de vraag naar godsdienst de button ”christelijk” aangeklikt en bij politieke overtuiging ”conservatief”. Op basis daarvan begon de hele discussie. Want geen journalist had op het moment dat de politieman zijn mededeling deed al het hele manifest van 1500 bladzijden dat Breivik op internet publiceerde, doorgewerkt.

Wie dat wel had gedaan, was in ieder geval tot de conclusie gekomen dat Breivik bepaald geen orthodoxe christen is te noemen. Inderdaad, hij is gedoopt in de protestantse kerk van Noorwegen. Maar de kerk in zijn vaderland is voor hem bepaald geen ankerpunt of thuishaven. Hij vindt haar een belachelijk instituut.

Evenmin blijkt uit het stuk van Breivik dat hij echt heeft nagedacht over de vraag hoe christelijke principes moeten doorwerken in de Noorse maatschappij. Een theocratisch ideaal streeft hij zeker niet na. Hij huldigt bepaald ook niet het prolifestandpunt dat behoort tot het handelsmerk van elke fundamentalist. Abortus is voor hem geen probleem. En de kern van het christelijke geloof, de enige weg ten leven in Christus Jezus, komt al helemaal niet aan de orde. Het gaat Breivik om een kruistocht tegen de islam. Die rechtvaardigt voor hem het gebruik van geweld. Wie dus allerlei overeenkomsten ziet tussen de moordenaar van Oslo en orthodoxe protestanten heeft wel een heel bijzondere bril op.

De vraag is wat het christendom voor Breivik betekent. Waarschijnlijk is het voor hem synoniem met de westerse cultuur, en denkt hij niet aan christelijke spiritualiteit. De Amerikaanse godsdienstwetenschapper Philip Jenkins gaat nog verder. Hij zegt: „Breivik is een extremist die net zo goed voor hekserij als voor het christendom zou kunnen strijden. Hij is geen vertegenwoordiger van een godsdienstige stroming.”

Dat geldt temeer als men bedenkt langs welk kanaal Breivik zijn geschrift voor het eerst aan de openbaarheid prijsgaf. Dat gebeurde op de site van Kevin Slaughter, een geordend priester van de Satanskerk. Van zo’n occulte organisatie gruwt toch elke overtuigd christen.

Kortom, door de melding dat Breivik christen en conservatief is, heeft een gedachteontwikkeling plaatsgevonden die volstrekt misplaatst was. Maar die intussen wel voor zoete koek werd geslikt.

Afstand nemen

Wat staat orthodoxe christenen in deze situatie te doen? Duidelijk is immers dat de misdaden van Breivik hun naam geen goed hebben gedaan. Oppervlakkige mensen, en daarvan zijn er miljoenen, zien in de slachtpartij in Oslo het bewijs dat er van het christendom ook niet veel goeds valt te verwachten. Daarbij komt dat wanneer christenen zeggen zich van Breivik gruweldaden te distantiëren, zij desondanks met wantrouwen worden bekeken. Immers: ”Qui s’excuse, s’accuse”. Oftewel: wie zich verontschuldigt, die beschuldigt zichzelf.

Toch is het van belang dat christenen, en zeker de orthodoxe denominaties, de moorden van Oslo scherp veroordelen. Er mag geen enkel misverstand over bestaan dat mensen die staan op het fundament van de Bijbel het gebruik van geweld om gelijk te krijgen, afwijzen. In de strijd der geesten is het ijzeren zwaard niet gepast. Het Woord en het gebed zijn machtige wapens die bij het bestrijden van vreemde leringen de aangewezen middelen zijn. Het afkeuren van het geweld dat Breivik in Oslo gebruikte, mag dus zeker niet achterwege blijven, zelfs niet als het vanzelfsprekend is. Dan nog: afstand nemen.

Daar hangt het tweede mee samen. Alles wat tendeert in de richting van gewelddadig optreden tegen andersdenkenden afwijzen. Dat betekent ook: distantie ten opzichte van rechts-radicale partijen die in harde taal moslims neerzetten als tweederangsburgers. Duidelijk moet zijn dat ook hier het gevaar bestaat van de snelle afloop als der wateren. Wie harde taal niet schuwt, loopt het risico woorden om te gaan zetten in daden.

Die afwijzing van dat rechts-radicale gedachtegoed betekent niet dat daarmee het probleem van islamisering ontkend wordt. Evenmin is daarmee beweerd dat de islam niet bestreden moet worden. Dat zeker wel. En het islamdebat moet zeker gevoerd worden. Maar de regel daarbij is wel: waardig en met respect voor de ander.

Aan dat laatste ontbreekt het juist iemand als Wilders. Als het gaat om de zorg dat de islam steeds meer veld wint, heeft hij een punt. Dat zeker. Maar de manier waarop hij dat doet, draagt bij aan een klimaat van verharding dat kan resulteren in geweld. Wilders heeft zich deze week gedistantieerd van Breivik. Maar niet te ontkennen valt dat zijn felle toon in het islamdebat voeding geeft aan agressiviteit.

Bekend is dat er binnen de gereformeerde gezindte sympathieën bestaan voor de PVV. De gebeurtenissen in Oslo zouden deze ”Wildersvrienden” eens tot nadenken moeten stemmen.

Een derde punt is dat christenen nu niet moeten wegduiken voor hun naam. De naam ”christen” herinnert aan Jezus Christus. Christenen zijn volgelingen van Hem Die het geweld afwees als middel om idealen te bereiken of om je overtuiging uit te dragen. Hij vroeg van Zijn discipelen niet om het zwaard op te nemen en Hem te volgen, maar om Zijn kruis op te nemen. Ze moesten van Hem leren zachtmoedig te zijn en nederig van hart. Dat is totaal iets anders dan in een namaakuniform en met een machinegeweer een kruistocht te beginnen.