Dat betoogde dr. Gerd Stricker zaterdag in Oudewater tijdens een symposium ter gelegenheid van het afscheid van M. J. Uijl als directeur van Friedensstimme vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Uijl is nu toegetreden tot het bestuur van de stichting, die zich richt op steun van christenen in de voormalige Sovjet-Unie.

Dr. Stricker, voormalig onderzoeker bij Glaube in der 2. Welt (organisatie die religie in Oost-Europa bestudeert), stelde dat in het nacommunistische Rusland formeel geloofsvrijheid is, maar dat Russische orthodoxie en islam domineren. De staat leunt vooral op de Orthodoxe Kerk, die momenteel een heuse renaissance beleeft.

Stricker: „De Russische orthodoxie is feitelijk weer staatskerk. Sinds twintig jaar zien we Russische presidenten –Jeltsin, Poetin en Medvedev– met de orthodoxe patriarchen in de kathedralen samen bidden en kaarsen aansteken. Poetin heeft een staatsideologie geformuleerd: een Russisch nationalisme met een Russisch-orthodoxe kern. Russisch en orthodox zijn weer synoniem.”

De Orthodoxe Kerk duldt geen zendingsactiviteiten van protestanten. Zending is daarom moeilijker dan in de Sovjettijd, aldus Stricker. „Wie zending bedrijft doet dat tot nadeel van de Russische orthodoxie en islam, is daarom niet-vaderlandslievend en haalt de ongunst van de overheid en de volksmassa’s op zich. Zending vergt niet alleen Godsvertrouwen, gebed en moed, maar ook tact, geduld en bescheidenheid.”

Een nieuw zendingsveld opent zich volgens Stricker bij de vele kleine volken in het oosten en noorden van Siberië. „Deze volken, die natuurgoden aanbidden, zijn door de Sovjets van hun cultuur beroofd. Hier ligt een zendingsveld braak dat ook de Russisch-Orthodoxe Kerk erkent maar waarvoor zij de zendelingen niet heeft die onbaatzuchtig in deze ijskoude en vaak ecologische verwoeste streken willen werken.”

Peter Bergwerff, directeur-hoofdredacteur van het Nederlands Dagblad, ziet in de nieuwe staatsgodsdienst van het Russisch nationalisme een parallel met deze tijd, waarin een „libertair secularisme” tot een soort van staatsgodsdienst is geworden. De situatie wordt volgens hem bijzonder explosief als religie en staatsmacht gevoed worden door nationalisme.

Bergwerff schetste Friedensstimme als een respectabele organisatie die recht wil doen aan de gelovigen in Rusland, maar die zich soms te bescheiden opstelt. „De broeders lijken soms onaantastbaar te zijn. Is in liefde dienen ook niet in liefde onderwijzen? Krijgt de ernstige levensheiliging die zij nastreven niet het karakter van menselijke wetten? Een uiterlijke levensheiliging begint bij het verkeerde eind, bij de mens en niet bij God.”

Gerrit Roos, oud-journalist bij het Reformatorisch Dagblad, betwijfelt of zending moeilijker is geworden dan in de tijd van het communisme. Zending is vooral een zaak van individuele benadering, niet primair van instituten en campagnes. Zij is daarom niet afhankelijk van welk politiek systeem dan ook. Moet de kerk dan uitzien naar vrede en gemak en een politiek systeem waarin de kerk zich naar eigen goeddunken kan ontwikkelen, zo vroeg hij zich af.

Rien Uijl stelde dat problemen en incidenten met Russische christenen vooral komen door de opstelling van de Orthodoxe Kerk, niet door de overheid. „We kunnen nu tijdens evangelisatieacties helemaal vrij rondlopen en mensen met de Bijbel benaderen. Daarom zou ik bij het verhaal van Stricker een komma of vraagteken willen plaatsen.”

Stricker erkende dat de vervolging tijdens het communisme inderdaad heftig was, maar de huidige situatie is „psychologisch moeilijker, de patriottische druk groter.” Het is de opgave van deze tijd om onze zendingsactiviteiten niet alleen naar Afrika en Azië uit te breiden, maar ook naar de Europese wereld.

Uijl wees op de onopgeefbaarheid van het zendingsbevel, mede in het licht van de wederkomst van Christus. „De voormalige Sovjet-Unie beslaat een zesde van de wereld, waarin miljoenen nooit het Evangelie gehoord hebben.”

Een Russische christen uit Moskou richtte een persoonlijk woord aan Uijl en memoreerde de tijd van vervolging en de hulp die Friedensstimme bood. Bestuurslid Gijs Thijsen gaf Uijl een plaquette met een tsjoem, een tent waarin rendiervolken wonen. Daarop is te zien hoe pas bekeerde christenen het avondmaal vieren.

Uijl bedankte in zijn slotwoord de medewerkers van Friedensstimme, waarvoor hij 32 jaar heeft gewerkt. Hij zei dat hij in de tijd van vervolging nooit een verslagen gemeente aantrof, maar „een vitale en levenslustige gemeente.”